12.12.2012 Views

Diccionario del hñähñu (otomí): Valley del ... - SIL International

Diccionario del hñähñu (otomí): Valley del ... - SIL International

Diccionario del hñähñu (otomí): Valley del ... - SIL International

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

me̱m�yo HÑÄHÑU — ESPAÑOL 178<br />

me̱m�yo (mé̱m�yo) s cazador de coyotes<br />

Variante me̱ñ�o Véase min�yo<br />

me̱ne (mě̱ne) s pico torcido, boca torcida<br />

Véase me̱mi, ne<br />

me̱ngi [Forma secundaria de pe̱ngi]<br />

pandearse<br />

me̱ngua (mě̱ngua) s pie ladeado �Bu̱i �ra<br />

ya jä�i ya me̱ngua, ne�ti mänkahmi, ha<br />

pe̱ngi yá ze̱sthi. Hay personas que tienen<br />

el pie ladeado; pisan de lado, y así se ladean<br />

los zapatos. Véase me̱mi, ua<br />

me̱ngua �no̱ndo burro de pata chueca<br />

me̱ngua o̱ni (mě̱ngua ó̱ni) gallina de pata<br />

chueca Nu�u̱ �ra mä me̱ngua o̱ni �yobu̱, bi<br />

njabu̱ yá ua, nge�ä myá tsanitho nu �ño<br />

ra panthi, hänge bi jabu̱. Por ahí andan<br />

mis gallinas de patas chuecas; les sucedió<br />

eso porque cuando eran chicas hubo aire<br />

caliente que se las enchuecó.<br />

me̱nts�i [Forma secundaria de pe̱nts�i]<br />

desbordarse<br />

me̱nxu̱ni (mé̱nxu̱ni) s cazador de águilas<br />

Mäxudi �nihi xä thogi �ra ya me̱nxu̱ni, di<br />

ne ra däthe. En la mañana temprano<br />

pasaron unos cazadores de águilas siguiendo<br />

el río. Sinón. me̱, nxu̱ni<br />

me̱ñ�äi (mé̱ñ�äi) s cazador de zorrillos<br />

me̱ñ�oi (mé̱ñ�oi) s cazador de ratones<br />

me̱ñ�ye̱ (mě̱ñ�ye̱) vi quedar con la mano<br />

chueca Dende dá kuent�i �na mä �ye̱ bi<br />

me̱ñ�ye̱. Desde que se me desvió una mano,<br />

se me quedó chueca. Véase me̱ni, �ye̱<br />

me̱pate (me̱páte) s 1. criada Mä t�ixu bí<br />

mpe̱fi �Monda ga me̱pate ha ya ngu. Mi<br />

hija está trabajando de criada en las casas en<br />

México.<br />

2. sirviente (reg.; que contribuye con maíz<br />

para una fiesta) Ya me̱pate de ra ngo ya<br />

di ñ�u̱t�a de̱thä pa ya hme. Los sirvientes<br />

de la fiesta ya están entregando el maíz<br />

para las tortillas. Véase pe̱pi, -te<br />

me̱sefi (mé̱séfi) s panalero (que busca<br />

panal)<br />

me̱shnä (me̱shnä) s el que trabaja por mes<br />

�Bu̱i ndunthi ya me̱tsmbo�ni honi ya me̱fi<br />

ga me̱shnä. Hay muchos dueños de<br />

animales que contratan peones para que<br />

trabajen por mes. Variante me̱snä Véase<br />

me̱fi, zänä<br />

me̱st�ä (me̱st�ä) s nopal empedernido, no<br />

bien desarrollado Ha ra mbost�ä otho ya<br />

xät�ä mähotho; �rata ya me̱st�ä. En la<br />

nopalera no hay nopales bonitos; hay puros<br />

nopales empedernidos. Véase me̱di, xät�ä<br />

me̱st�ek�ei (mě̱st�ék�ei) 1. s persona<br />

respetuosa Habu̱raza �bu̱i ya jä�i ya<br />

me̱st�ek�ei, ha �nehe ya nduste. Por<br />

dondequiera hay personas respetuosas, y<br />

también las hay malvadas.<br />

2. vi ser amistoso Mäthoni dä<br />

me̱st�ek�ei �na kon gatho ya jä�i. Es<br />

necesario ser amistoso con todas las<br />

personas. Sinón. hojä�i, �ñek�ei Véase<br />

pe̱�tsi, t�ek�ei<br />

me̱ta�ba (mě̱tá�ba) 1. s mendigo de leche,<br />

pedigueña de leche �Yobu̱ �na ra �be̱hñä ra<br />

me̱ta�ba dä tede ra bätsi, nge�ä hingi po<br />

rá �ba. Anda una mujer pedigueña de leche<br />

para criar a su hijo, porque sus pechos no<br />

producen leche.<br />

2. vi pedir leche seguido (para criar a un<br />

bebé) Véase me̱ti, �ba<br />

me̱tate (me̱táte) s imitador Ra me̱tate<br />

t�embi nu�ä fe̱ti nu�ä pe̱fi män�a. Al<br />

imitador le dicen que arremeda lo que hace<br />

otro. Véase fe̱tate<br />

me̱te (mé̱te) s cazador (animal que caza)<br />

�Bu̱i �ra mä tsat�yo, pe xi ya me̱te pa ra<br />

fa�ntho̱. Tengo unos perros muy buenos<br />

cazadores de venados. Véase me, -te<br />

me̱ti (mě̱ti) s mendigo, limosnero Xi<br />

habu̱raza �bu̱i ya me̱ti, ri nte ra �be̱ti. Por<br />

dondequiera hay mendigos que viven<br />

pidiendo. Véase pe̱ti<br />

me̱ti (mé̱ti) s 1. propiedad de Nu�u̱ ya<br />

mpe̱fi jabu̱, go yá me̱ti �ra ya jä�i e̱ bi zogi<br />

mände. Las herramientas que están ahí son<br />

propiedad de unas personas que vinieron a<br />

dejarlas ayer.<br />

2. contenedor, envoltorio �Nu�ä ra nt�o<br />

go rá me̱ti nunä ra �ñethi. Esa caja es el<br />

envoltorio de esta medicina. Sinón. 1:<br />

ue̱nda; 2: nt�o<br />

jame̱ti vt apropiar, adueñarse de<br />

me̱t�i [Forma secundaria de fe̱t�i] varear<br />

me̱thu̱za (mé̱thǔ̱za) s flautista<br />

Sinón. me̱hyu̱za Véase pe̱i, thu̱za<br />

me̱tsathä (mé̱tsáthä) s cazador de tejones<br />

T�enä ge ra tsathä go ge�ä tsi ya o̱ni,<br />

hänge xä thogi �ra ya me̱tsathä. Dicen<br />

que el tejón es el que come las gallinas; por

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!