12.12.2012 Views

Diccionario del hñähñu (otomí): Valley del ... - SIL International

Diccionario del hñähñu (otomí): Valley del ... - SIL International

Diccionario del hñähñu (otomí): Valley del ... - SIL International

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

nzu̱nt�at�e̱gi HÑÄHÑU — ESPAÑOL 266<br />

nzu̱nt�at�e̱gi (nzu̱nt�át�é̱gi) s campanero<br />

Variante zu̱nt�at�e̱gi Véase t�e̱gi<br />

nzu̱nt�e̱gi (nzu̱nt�é̱gi) s repique de<br />

campana Véase t�e̱gi<br />

nzu̱nt�i (nzu̱nt�i) s sonido, repiquetero<br />

nzu̱nza (nzu̱nza) s colgadero de madera<br />

(donde cuelgan cosas comestibles para que no<br />

estén al alcance <strong>del</strong> perro o <strong>del</strong> gato) Ra<br />

hñuni dä bongi, gi tsu̱ti ha ra nzu̱nza. La<br />

comida que sobre la cuelgas en el<br />

colgadero. Sinón. nzu̱di Véase nzu̱di, za<br />

nzu̱pa (nzu̱pa) s 1. mono, chango,<br />

chimpancé Ya nzu̱pa di ntani ha yá �bai<br />

ga za �ne the̱ts�i ya bätsi ngu o̱t�e �na ra<br />

�be̱hñä. Los monos se trepan a los árboles y<br />

cargan en los brazos a sus hijos como lo<br />

hace una mujer.<br />

2. imitador Nuni ra jä�i ra nzu̱pa; gatho<br />

nu�ä te nu �be̱fi, pe̱fi. Aquella persona es<br />

imitadora; todo lo que ve que se hace lo<br />

hace ella también.<br />

nzu̱tbi (nzǔ̱tbi) s policía <strong>del</strong> juez, topil Ra<br />

nzaya ya bi �yonga ra nzu̱tbi pa dä xipabi<br />

ya jä�i mä dä me̱ �na ra �be̱fi. El juez ya<br />

mandó a su policía para que le avise a la<br />

gente que vayan a hacer un trabajo.<br />

Variante nzu̱thuí Sinón. �me̱hni, mfats�i,<br />

mbu̱ts�i, barista<br />

nzu̱t�i (nzú̱t�i) s bruja Ja �na ra nt�emei ge<br />

�bu̱i ya nzu̱t�i ge tsu̱t�i rá ji ya t�u̱bätsi.<br />

Existe la creencia de que la bruja le chupa la<br />

sangre a los niños chicos. Sinón. bruha<br />

Véase tsu̱t�i<br />

nzu̱�yo (nzǔ̱�yo) s perra que amamanta Xi<br />

ra dumänthuhu nu�ä ra nzu̱�yo habu̱ ra<br />

za di nthani. Está muy hambrienta esa<br />

perra que amamanta, en dondequiera<br />

esculca.<br />

nzyolo (nzyolo) s gusano <strong>del</strong> elote Ra<br />

nzyolo tsipa rá ñäni ra mänxa. El gusano<br />

<strong>del</strong> elote le come la punta al elote.<br />

Sinón. chimänxa<br />

nzyuzyu [Variante de zuzu] abuela<br />

�N<br />

�n Se escribe también n�.<br />

�na (�na, �nǎ) 1. adj uno Ho̱nse̱ �na �mai<br />

mä dutu dá tai. Nada más una muda de<br />

ropa compré.<br />

2. pron alguien �Bai �na ha ra gosthi.<br />

Está alguien en la puerta.<br />

�na noya en una palabra<br />

�na hangu (�na hangu) unos cuantos Di ne<br />

ga tanga �na hangu ya nhaza. Quiero<br />

comprar unas cuantas vigas. Variante �na ra<br />

hangu<br />

�na ngu män�a (�na ngǔ mäń�ǎ) 1. ambos,<br />

los dos, tanto el uno como el otro Ra Xuua<br />

�ne ra Beto �na ngu män�a fats�i ya<br />

hyoya. Juan y Roberto, tanto el uno como<br />

el otro, ayudan a los pobres.<br />

2. el uno al otro (recíprocamente) Ra<br />

Xuua �ne ra Beto di mfats�i �na ngu<br />

män�a ha ya huähi. Juan y Roberto se<br />

ayudan el uno al otro en sus milpas.<br />

Variante �na ngu �na<br />

�na kada �na uno cada quien<br />

�na ra (�na ra) art indef uno T�enä ge �na<br />

ra pa mä dä gäts�i ra xi�mhai. Dicen que<br />

un día se va a acabar el mundo.<br />

�na ra hangu unos cuantos<br />

�na yoho unos cuantos<br />

�na ya (�na ya) art indef unos<br />

�nadbu̱ (�nadbu̱, �nǎdbu̱) adv 1. junto Nuni<br />

ra tiya �ne nuni ra tiyo nzäntho di �yo<br />

�nadbu̱. Aquella anciana y aquel anciano<br />

siempre andan juntos.<br />

2. unido �Nadbu̱ pa ra mpat�ä �no̱�mi �ne<br />

ra nthu̱�tsi. Unidas van la tuerca y la<br />

rondana. Sinón. �naduu̱<br />

�naki [Variante de ña�ki] una vez<br />

�nakitho (�nakitho) adv una vez nada más<br />

Mande dá ma �nakitho ha ra<br />

presidencia. Ayer me fui a la presidencia<br />

una vez nada más.<br />

�nambu̱ (�nambu̱) adv aparte, separado Ya<br />

�nambu̱ di �bu̱i ha mä dada. Ya vivo<br />

separado de mis padres.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!