12.12.2012 Views

Diccionario del hñähñu (otomí): Valley del ... - SIL International

Diccionario del hñähñu (otomí): Valley del ... - SIL International

Diccionario del hñähñu (otomí): Valley del ... - SIL International

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

njabu̱tho HÑÄHÑU — ESPAÑOL 220<br />

necesario que te arrepientas de tus pecados<br />

para que así Dios pueda perdonarte.<br />

njabu̱ ge�ä ¡exacto! así es; así sea<br />

njabu̱tho (njabu̱tho) adv así nada más<br />

―Xuua, ¿ga ugi ts�u̱ ra dehe o ga tsithu̱<br />

njabu̱? ―Ga tsihu̱ njabu̱tho. ―Juan,<br />

¿endulzo un poco de agua o la tomamos<br />

así? ―La tomamos así nada más.<br />

njamädi (njámädi) s gracias, gratitud<br />

�Ra�a njamädi. Te da las gracias. Véase<br />

mädi<br />

njamfri (njámfri) s persona de confianza<br />

Nuni mä t�ixu hingi tho̱ge rá hmuxhu,<br />

nge�ä xi ra njamfri. A mi hija no la suelta<br />

su patrona, porque es de su confianza. Véase<br />

kamfri<br />

njani (njani) adv así es<br />

njante (njǎnte) adv despacio Nuga dá<br />

emba mä �yongäbo̱jä dä �ño njante, hinge<br />

xä dä ntihi. Yo le digo a mi chofer que<br />

maneje despacio; que no vaya muy de prisa.<br />

Sinón. �ramäts�u̱, �ramanjante<br />

njapo (njápo) 1. adj castrado (animal)<br />

2. s herida de castración Véase kápo<br />

njat�ä (njǎt�ä) adv frecuentemente,<br />

seguido, a cada rato Nuua njat�ä thogi ya<br />

bo̱jä pa ri ma �Monda. Aquí<br />

frecuentemente pasan autobuses que van<br />

para México. Sinón. jagetuu̱, nzäntho,<br />

hingi kät�i<br />

njaua (njaua) adv 1. así Xipabi njaua: “Ga<br />

tai ga�tho nu�ä pongi”. Dile así: “compro<br />

todo lo que sobra”.<br />

2. así (se refiere a los hechos que acaban de<br />

ser mencionados) ―¿Hanja xká �yo̱t�a<br />

njabu̱? ―Mä hmu bi xikägi ga o̱t�e<br />

njaua. ―¿Por qué has hecho eso? ―Mi<br />

patrón me mandó hacerlo así.<br />

3. así (como lo está haciendo el que habla)<br />

Xuua, ya �bai ga dädi�maxi gi �yu̱t�i<br />

njaua. Juan, planta las matas de<br />

jitomates así. Véase nja, nuua<br />

njaui (njaui) s pariente To�o ri �ñepi ga<br />

hñe�be yá tsogi mä dada nu�u̱ mä ku;<br />

nu�i, hinte mä njaui. A los que les<br />

corresponde repartir la herencia de mis<br />

padres son a mis hermanos; tú no eres<br />

pariente mío. Véase -ui<br />

hinte mä nja�be no son mis parientes<br />

nja�ti (njá�ti, nja�ti) adv abajo Nuni nja�ti<br />

ha ra nehñe i ja ya uäx�yo ga undu̱x�yo.<br />

Ahí abajo, a la orilla <strong>del</strong> arroyo hay un<br />

cañaveral de caña dulce.<br />

njädri (njä́dri) s florero Ja ra �be̱di mä�ra<br />

ya njädri ha ra nijä pa dä hneki<br />

mähotho. Hacen falta más floreros en la<br />

iglesia para que se vea más atractiva.<br />

Sinón. nkädri Véase nkät�i, do̱ni<br />

njäfoxi (njä́fǒxi) s escopeta Véase nkäfoxi<br />

njähni (njähni) s mezquino, verruga Pa<br />

dä dagi yá jähni ya ndämfri, dä the̱tsua<br />

�na xe̱ni rá nts�ä ya ndäni ata habu̱ dä<br />

bo̱nga ts�u̱ rá ji. Para que se le caigan los<br />

mezquinos a las reses, se les corta un pedazo<br />

de la punta de los cuernos hasta que sangren<br />

un poco. Variante jähni<br />

njä�mi (njä́�mi) s trampa Nä�ä ra miñ�yo<br />

mi tsi ya de̱ti, bi �be̱kua rá njä�mi ha bi<br />

zo, pe nä�ä mí nju̱t�i, bi k�u̱ rá �ye̱ xkí zo<br />

ha bi ma. A ese coyote que se comía las<br />

borregas le pusieron una trampa, y sí cayó,<br />

pero como jalaba se le arrancó la mano<br />

oprimida y se fue.<br />

njä�mi (njä́�mi) [participio de kä�mi] bajado<br />

Ra de̱thä gá enä dä jä�mi, ya njä�mi; bi<br />

gä�mi ra Horje. El maíz que dijiste que<br />

bajaran ya está bajado; lo bajó Jorge.<br />

njändo (njändo) s azotador de mezquite<br />

(gusano) Ho̱nse̱ �natho ra njändo ha ge�ä<br />

ga t�ähi ha ga�tho rá ndo�yo tsate ya<br />

�mini. Hay nada más un solo azotador de<br />

mezquite y las espinas de todo su cuerpo<br />

pican.<br />

njänt�i (njänt�i) vi tragar, comer mucho<br />

Pa strá nts�anganza �na ra fani mäthoni<br />

dä njänt�i xá ñho. Para que esté bonito un<br />

caballo es necesario que trague bien.<br />

Sinón. ñuni<br />

Njäpde̱nthi (Njäpdé̱nthi) s Domingo de<br />

Ramos, Domingo de Palmas (lit.: día de<br />

bendecir palmas)<br />

njät�i (njät�i) [participio de kät�i] 1. pintado<br />

Xä njät�i nuni ra tsanza. Ya está pintado el<br />

coche.<br />

2. puesta (en agua) Ya do̱ni ya njät�i ha<br />

ra dehe pa hinda du. Las flores ya están<br />

puestas en agua para que no se mueran.<br />

Véase kät�i<br />

njät�i (njät�i) s carrete de tejer Ra njät�i ga<br />

�ronjua, ha yá ñäni pe̱�tsi yá gu. El carrete<br />

de tejer ayates tiene dos puntas en las<br />

orillas.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!