12.12.2012 Views

Diccionario del hñähñu (otomí): Valley del ... - SIL International

Diccionario del hñähñu (otomí): Valley del ... - SIL International

Diccionario del hñähñu (otomí): Valley del ... - SIL International

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

241 HÑÄHÑU — ESPAÑOL Nt�o̱ho̱ Dedo<br />

nt�oju̱ s vaina de frijol<br />

nt�oñheda s estuche de anteojos<br />

nt�ofo (nt�ófo) s casamiento por lo civil<br />

Sinón. nt�ofombo̱ho̱ Véase ofo<br />

nt�ofo (nt�ofo) 1. s lápiz, lapicero, pluma<br />

Bi dagi ri nt�ofo de ri buxa pahni. Se cayó<br />

el lápiz de la bolsa de tu camisa.<br />

2. [participio de ofo] escrito Ndunthi ya<br />

mfeni nt�ofo ha ra he̱�mi njohi. Muchas<br />

ideas fueron escritas en el acta. Sinón.<br />

nt�ohni, nt�oza Véase ofo<br />

nt�ohni (nt�ohni) s 1. persignada,<br />

persignación<br />

2. escrito<br />

3. algo con qué escribir Véase ohni<br />

nt�ojuai s cubierta de puñal Véase nt�o,<br />

juai<br />

nt�onte (nt�onte) s persignada, santiguada<br />

Nu�bu̱ o̱t�a ra nt�onte ra jä�i huts�i �na ra<br />

pont�i dende rá de asta rá tiñä, �nepu̱<br />

ngäts�i tsu̱�tsi rá �ye̱. Cuando la persona se<br />

persigna traza una cruz; empieza desde la<br />

frente hasta el pecho y después se da un<br />

beso en la mano.<br />

nt�ost�ä (nt�óst�ä) s actividad de cortar<br />

nopales Mä nänä bi ma ra t�ost�ä, pe bi<br />

pumfri ra juai ga nt�ost�ä. Mi mamá se fue<br />

a cortar nopales, pero se le olvidó su<br />

cuchillo de cortar nopales. Véase oki, xät�ä<br />

nt�otate (nt�ǒtáte) s orientación Dá hänga<br />

�na ra nt�otate ha grá hoka mä hai ko rá<br />

mfax�be̱fi gatho. Recibí orientación sobre<br />

como preparar la tierra en trabajos<br />

colectivos. Variante t�otate Sinón. nt�oti<br />

Véase �yotate<br />

nt�oti (nt�ǒti) s enseñanza, orientación<br />

Véase oti<br />

Nt�otye (Nt�ótye) Tothie (barrio de San<br />

Salvador) Dá ma Nt�otye dí honi �na ra<br />

manthfani, pe hindá tsu̱di. Fui a Tothie a<br />

buscar a un pastor de reses, pero no lo<br />

encontré.<br />

nt�ot�i (nt�ot�i) 1. s toalla Ngu dá juadi ra<br />

nsaha dá �ñot�i ko �na ra nt�ot�i.<br />

Terminando de bañarme me sequé con una<br />

toalla.<br />

2. [participio de ot�i] secado Ra ngo̱ ya<br />

nt�ot�i, ya dä za dä �be̱�tsi. La carne<br />

secada; se puede guardar.<br />

nt�ot�ye̱ (nt�ot�ye̱) s toalla para secar las<br />

manos Véase ot�i, �ye̱<br />

nt�ots�i (nt�ǒts�i) s 1. tapanco, troje Mä ga<br />

hoki �na ra nt�ots�i ts�u̱ di tsa pa ga u̱xa<br />

mä sofo. Voy a hacer un tapanco con<br />

suficiente cupo para que eche mi cosecha.<br />

2. plataforma Nu�bu̱ mä dä t�o̱t�e ra ngo<br />

nuua Nts�u̱tk�ani, thoki �na ra nt�ots�i<br />

ga xithe̱ habu̱ dä �mai to�o dä ñä.<br />

Cuando celebran fiestas aquí; en<br />

Ixmiquilpan, hacen una plataforma de<br />

entarimado en donde se paran los que<br />

declaman.<br />

nt�oxbätsi (nt�óxbätsi) s placenta <strong>del</strong> bebé<br />

Variante nt�obätsi Véase bätsi<br />

nt�oxi (nt�ǒxi) 1. s cena Ha ra hñuni bi<br />

ts�onkahu̱, xi bi za ra nt�oxi dä tsihu̱. En<br />

el convivio que nos invitaron estuvo muy<br />

buena la cena que participamos.<br />

2. vi cenar Ya zo̱nte, �me̱fa de bi uadi<br />

bi nt�oxi, bi ma�u̱. Los visitantes se<br />

fueron después de terminar de cenar.<br />

Véase t�oxi<br />

nt�o�ye̱ (nt�ó�ye̱) s guantes Véase nt�o, �ye̱<br />

nt�o̱de (nt�o̱de) s 1. conocimiento Nuju̱ dí<br />

pähu̱�ä mäjuäni, pe̱�tsi ga umfu̱ nt�o̱de<br />

nu�u̱ to�o hingi pädi. Nosotros que<br />

sabemos la verdad, tenemos el deber de<br />

darla a conocer a los que no la saben.<br />

2. atención Ogi enä hinto xä xi�ä�i ra<br />

ts�o; �na�ä gi mä, ge hingí huxä nt�o̱de<br />

nä�ä si�i. No digas que nadie te ha<br />

advertido el peligro que pasa; es que no<br />

pones atención a lo que te dicen. Véase<br />

t�o̱de, o̱de<br />

unga nt�o̱de da aviso, da a conocer<br />

huxa nt�o̱de prestar atención<br />

Nt�o̱drä (Nt�o̱drä) Tedrá (barrio de Cardonal)<br />

Ya bäsjä�i Nt�o̱drä pa �Monda ra �be̱fi,<br />

nge�ä hingi thähä ndunthi di gehni. Los<br />

jóvenes de Tedrá se van a México a trabajar<br />

porque no ganan mucho en Tedrá.<br />

Nt�o̱fani (Nt�ó̱fǎni) Teo Fani (barrio de San<br />

Salvador) Mä �bot�i ga de̱thä Nt�o̱fani xi<br />

tsi ra minä. Las ardillas se comen mucho la<br />

siembra de maíz de Teo Fani.<br />

Nt�o̱ho̱ Dedo (Nt�o̱ho̱ Dedo) Cerro de Dedhó<br />

(pertenece al municipio de Tecozautla) Ja �na<br />

ra t�o̱ho̱ getuu̱ Dedo, hänge njabu̱ xä<br />

thu�mbi Nt�o̱ho̱ Dedo. Hay un cerro cerca<br />

de Dedhó; por eso le han dado ese nombre<br />

Cerro de Dedhó.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!