O Estado oculto - Repositorio Institucional da USC - Universidade ...

del pasado retenidos (lo que conlleva una selección) y mayoritariamente
compartidos por los miembros de un país”. 292
Á traumática memoria da Guerra Civil Española correspondeulle un
papel crucial no deseño institucional da transición, porque favoreceu a
negociación e inspirou a actitude conciliadora e tolerante dos principais actores.
É dicir, na transición, o recordo da guerra –a xestión da memoria histórica–
beneficiou o consenso, que foi unha forma ideal de resolver os problemas que
apareceron ao longo do proceso. 293 A institucionalización do consenso –que foi,
se cadra, o desenvolvemento máis sobresaliente da transición e culminou na
primeira Constitución aprobada nun referendo popular– adoptouse como
reacción fronte ao exemplo negativo que fornecían, en xeral, a incapacidade
dos españois para afrontar os problemas dun xeito civilizado e a ancestral
tradición de conflitos civís –o fantasma do cainismo–, e, en particular, o período
republicano que desembocou na guerra. O recordo do enfrontamento estaba
definitivamente condicionado pola socialización franquista, un de cuxos
elementos esenciais era o relato dunha guerra necesaria contra unha perigosa
democracia liberal que conducira a un réxime estábel e favorecedor do
progreso socioeconómico. 294 A memoria oficial da guerra converteuse en algo
do que resultaba moi difícil evadirse, 295 aínda que experimentou unha evolución
ao longo da vida do réxime franquista. Inventouse inicialmente un relato heroico
no que a guerra fora necesaria en nome da unidade nacional e relixiosa, e máis
tarde, cando a guerra se presentou como inevitábel para garantir a paz e o
progreso económico, o relato adquiriu un carácter tráxico.
Non se deixou de manter nunca que a guerra foi, por desgraza,
ineludíbel –tal e como puidemos observar neste mesmo capítulo a propósito do
modelo segundo intento–, pero empezou a engadirse que non debía ter lugar
nunca máis (o que implicaba que podería ter lugar de novo). 296 Ademais, na
concepción da guerra como a guerra dos tolos, a sociedade padecera unha
loucura colectiva, de maneira que ninguén fora consciente e, polo tanto,
responsábel, da barbarie desatada e das atrocidades cometidas. Así é como se
explica que se puidese eludir a cuestión de quen fora máis culpábel polo
ocorrido e se transitase da culpabilidade global –“todos tivemos a culpa”– á
irresponsabilidade colectiva –“ninguén foi totalmente culpábel”–. Contra 1978, a
193