O Estado oculto - Repositorio Institucional da USC - Universidade ...

fronte á Ilustración, 646 (b) a reacción católica fronte á Revolución Francesa e (c)
a revolta contra a invasión napoleónica de 1808. O tradicionalismo –a resistencia
fronte á modernización liberal-burguesa– baséase sobre unha filosofía que
concibe a historia como unha loita entre o ben –o catolicismo– e o mal –o
socialismo–. O pobo español foi elixido pola providencia para gorecer o
catolicismo dos ventos revolucionarios que sopran por Europa. Polo tanto, o
nacionalcatolicismo ten unha orixe preburguesa e precapitalista. No período que
vai desde a Restauración até 1917, o nacionalcatolicismo perfilouse como a
ideoloxía político-relixiosa da oligarquía no poder. A súa vinculación á
industrialización e ao nacionalismo económico e político fixo del un fenómeno
moderno. Tras a crise de 1917, os nacionalismos europeos atoparon o seu
equivalente español no nacionalcatolicismo, que definía o ámbito ideolóxico no
que convivían o catolicismo e a modernidade capitalista e que se opuxo á II
República na medida en que era democrático-burguesa e representaba unha
ameaza para a oligarquía tradicional. Franco deulle continuidade ao proxecto
nacionalcatólico converténdoo na ideoloxía do franquismo.
A partir da década dos oitenta do século XIX –coincidindo co
debilitamento da corrente tradicionalista–, a igrexa católica empezou a defender
os seus intereses no Estado a través do partido liberal conservador de Cánovas
del Castillo, momento no que se produciu a xunción entre un sector católico
importante e o Estado liberal. Neste contexto tivo lugar a célebre polémica entre
Gumersindo de Azcárate, para quen a decadencia española nos planos cultural,
filosófico e científico era consecuencia do cerramento relixioso imposto pola
Inquisición, e Marcelino Menéndez Pelayo, que sostiña que a cultura española a
partir do século XVI desenvolveu unha función histórica moderna cando
cristianizou o Renacemento europeo en defensa contra a Reforma. Segundo
Menéndez Pelayo, España débelle a súa unidade ao cristianismo, porque na
esencia da nación española está a ortodoxia católica. É un pensamento tan
nacionalista e católico como rexeneracionista e defensor dunha industrialización
que debe realizarse baixo o manto proteccionista defensor dos intereses
oligárquicos. En realidade, así foi: o desenvolvemento económico español a
finais do século XIX e a comezos do século XX tivo lugar cunhas altas barreiras
397