O Estado oculto - Repositorio Institucional da USC - Universidade ...

Isto explica que os feitos científicos sempre ocorran no contexto da historia do pensamento e
que sexan o resultado dun estilo de pensamento determinado. Os sistemas de ideas son
estruturas independentes e cerradas, marcadas por un estilo de pensamento, que determinan e
condicionan a cognición; é dicir, o xa coñecido condiciona a forma e a maneira do novo
coñecemento. Isto explica a condicionalidade sociolóxica de todo coñecemento, é dicir, que o
pensamento e o coñecemento sexan a creación social por excelencia, que o proceso de
coñecer sexa a actividade máis condicionada socialmente, que o coñecer non poida ser
considerado como un proceso individual, como unha relación bilateral entre un suxeito e un
obxecto. (Pouco antes, como xa vimos, Mannheim chegara á conclusión de que o individuo
illado non pensa, e décadas máis tarde, Bourdieu tamén constatou que a relación de
coñecemento non é unha relación entre un científico individual e un obxecto.) Dado que o
estado do coñecemento en cada momento excede a capacidade de calquera individuo, o
coñecemento só pode ser o resultado dunha actividade social. O coñecemento individual
sempre está enmarcado nun estilo de pensamento determinado, nun determinado colectivo de
pensamento que é –igual que unha orquestra– máis que a simple suma de individuos, que
constitúe unha estrutura social na que se realiza un esforzo organizado: institucións, grupos,
sociedades, xerarquías, división do traballo, colaboración, axuda técnica, intercambio de ideas,
congresos, publicacións, polémica. De feito, se o estilo de pensamento é intrinsecamente
harmonioso é porque o coñecemento cambia o cognoscente adaptándoo harmoniosamente ao
coñecido; e esta situación asegura a harmonía verbo da orixe do coñecemento dentro da visión
dominante, consegue a aplicabilidade dos resultados científicos e a fe firme nunha realidade
existente, independente de nós. Así, todo descubrimento empírico só pode concibirse como un
complemento, como un desenvolvemento ou como unha transformación do estilo de
pensamento. A verdade é unha coerción do pensamento marcada polo estilo (por iso o estilo
de pensamento alleo produce a impresión de ser unha mística). No estilo de pensamento
específico da ciencia, os traballos feitos de acordo co estilo acadan lexitimidade científica,
convértense nun feito científico e son incorporados ao sistema.
95 No seu segundo modelo, Kuhn abandona o concepto de paradigma e adopta o de matriz
disciplinar, con importantes matizacións. Segundo o autor (Kuhn, 1977, 297), o termo matriz
alude a un conxunto ordenado de elementos de diferentes tipos, mentres que o termo
disciplinar se refire ao feito de que a matriz é posesión común dos membros dunha disciplina
profesional. V. Estany Profitós, 1990, 66-67 e 74.
96 Laudan (1977, 107) entende que a noción kuhniana de paradigma é sistematicamente
ambigua e, daquela, difícil de caracterizar con precisión. Estany Profitós (1990, 66) matiza: “La
definición de paradigma ha sido motivo de numerosas tesis y debates, y se presenta con
ambigüedad. [...] No podía ser de otro modo, puesto que un paradigma es un flash en un
momento concreto del estado de un campo científico determinado. Kuhn caracteriza la
empresa científica en un momento histórico con un solo concepto, pero la empresa científica es
mucho más compleja. Kuhn sacrifica la precisión en aras de una visión sintetizadora”. O propio
Kuhn (1977, xix-xx, 294 e 318-219), logo de admitir a polisemia do termo e a conseguinte
confusión, subliña que un paradigma, en definitiva, “is what the members of a scientific
community, and they alone, share. Conversely, it is their possession of a common paradigm
that constitutes a scientific community of a group of otherwise disparate men”.
97 Kuhn, 1962, 13, 25, 34 e 271.
98 Como explica Seoane C. (2006, 708), “los datos y hechos son siempre seleccionados desde
marcos teóricos y paradigmas que no se refutan fácilmente por la presencia de observaciones
anómalas para la teoría”. A este respecto, Laudan (1977, 109) observa criticamente que os
paradigmas kuhnianos posúen unha rixidez estrutural que non os deixa evolucionar en
resposta ás súas deficiencias e ás anomalías que xeran. Dado que os supostos centrais do
paradigma son inmunes á crítica, é imposíbel que haxa unha relación correctiva entre o
paradigma e os datos, polo que é moi difícil compatibilizar a inflexibilidade dos paradigmas
kuhnianos co feito histórico de que moitas macroteorías si evolucionaron ao longo do tempo.
Nesta mesma liña, Estany Profitós (1990, 92) indica que no “modelo de Kuhn, el aspecto
diacrónico de la ciencia está limitado a las revoluciones científicas. El modelo es incapaz de
abordar y de dar la importancia que merecen cambios científicos que no encajan con todas las
características que Kuhn adjudica a las revoluciones científicas”.
99 V. Estany Profitós, 1990, 69 e 72: “el verdadero movimiento de la empresa científica está en
el proceso revolucionario. La evolución sin revolución no aporta nada nuevo a una disciplina, se
768