O Estado oculto - Repositorio Institucional da USC - Universidade ...

ideoloxía común uniu e cohesionou a coalición reaccionaria e foi quen de
desenvolver unha extraordinaria capacidade de adaptación ás circunstancias.
Pero o control católico da modernización en España, cuxas
manifestacións máis importantes durante o réxime despótico franquista foron a
ideoloxía nacionalcatólica e mais a posición central da igrexa católica no campo
social, implicou a exclusión dunha parte da sociedade. Deste modo fíxose moi
difícil ou mesmo imposíbel a invención dunha relixión civil que poida achegar
un modelo non confesional de valores e de orientacións capaz de afirmar a
identidade, de outorgar poder e de asegurar a orde e a cohesión a través da
sacralización do espazo cívico mediante símbolos, actos cerimoniais e rituais
cargados de referencias transcendentais e épicas.
19. Nos modelos e nos textos canónicos sobre a transición política española
parece que todo o que se pode escribir sobre o papel da igrexa católica xa está
escrito e, ademais, é moi pouco. Pero paga a pena deterse con máis vagar no
estudo desta cuestión partindo dun acontecemento, o Concilio Vaticano II, que
tivo lugar entre 1962 e 1965 e durante o cal as elites católicas máis lúcidas,
preocupadas polas malas perspectivas políticas derivadas do antimodernismo
ideolóxico e da rixidez institucional da súa igrexa, realizaron un exitoso esforzo
de normalización política dentro do mundo occidental. No seo da propia igrexa
católica, os cambios foron moi modestos, xa que tiveron que respectar os
límites postos pola persistencia da infalibilidade papal, polo centralismo e polo
autoritarismo. Cara a fóra, pola contra, a igrexa posconciliar, amplamente
identificada xa cos principios liberal-democráticos –entre eles a liberdade
relixiosa e a separación entre o Estado e a igrexa–, creou mecanismos de
adaptación ás circunstancias particulares e levou a cabo unha
desconcentración funcional controlada, o que a puxo en condicións de ter un
impacto decisivo no réxime franquista, esgotado, anacrónico, illado e, en
definitiva, inviábel. A partir de 1965, en efecto, a igrexa católica española,
situada nunha posición central do campo político franquista, aproveitou
implacabelmente a estrutura de oportunidades creada polo desgaste da
ditadura franquista e polas novas directrices vaticanas. Na procura de novos
recursos (carisma, símbolos culturais ou clientela), a igrexa decidiu combinar a
689