O Estado oculto - Repositorio Institucional da USC - Universidade ...

703
Sobre a reacción episcopal ante a lexislación matrimonial republicana, v. Frías García, 2000,
483-570 e 729-730.
704
Sobre a Lei de confesións e congregacións relixiosas, v. Suárez Pertierra, 2001, 80-81.
Segundo o autor, o “tono general de la norma es agresivo y desconfiado”, o sistema que
introduce é “limitativo e intervencionista” e as súas previsións verbo da substitución dos centros
católicos por centros públicos resultaron irrealizábeis e conduciron ao incumprimento da lei. V.
tamén Cárcel Ortí, 2008, 91-92.
705
Andrés-Gallego, Pazos e Llera, 1996, 21-22, Callahan, 2000, 242-243, Chao Rego, 2007,
23-24, Cuenca Toribio, 1985, 41-45, 51 e 67-68, Ferreiro Galguera, 2005, 151-168, Gunther e
Blough, 1980, 70, Lannon, 1990, 216-217, 220 e 225-227, Marquina Barrio, 1980, 6, e 1982,
29-30, Martín de Santa Olalla Saludes, 2003, 27-28 e 238-239, Payne, 1984, 198-205, Raguer i
Suñer, 1981, 52 [196] e 66 [210], Suárez Pertierra, 1978, 11-12, e 2001, 79-82 e 83-84, e Tello
Lázaro, 1984, 49-50.
Casanova Ruiz (2005), Ferreiro Galguera (2005, 164-166) e Marquina Barrio (1982, 30)
recordan que a Lei de confesións e congregacións relixiosas conmocionou a igrexa católica,
como puxeron de relevo a posterior declaración dos bispos dirixidos polo integrista Gomá y
Tomás e mais a encíclica Dilectissima nobis, do papa Pío XI (Pío XI, 1933). Neste último texto,
o romano pontífice, que pretendía expresarse no nome “da gran maioría do pobo español” e
afirmaba estar afastado de calquera “sentimento de aversión cara á nova forma de goberno” de
España, condenaba severamente a Lei de confesións e congregacións relixiosas, que situaba
no contexto dun conxunto de medidas hostís e inxustas –como as expropiacións de bens
eclesiásticos, a “opresión fiscal”, a disolución da Compañía de Xesús ou o divorcio– que
danaban os “sacrosantos dereitos de Deus e das almas” na República. O papa sostiña que “é
un erro serio afirmar que esta separación [entre o Estado e a igrexa católica] é lícita e boa en si
mesma”, dado que non era máis que “a funesta consecuencia [...] do laicismo ou máis ben a
apostasía dunha sociedade que hoxe finxe que está a alienarse de Deus e, polo tanto, da
Igrexa”. Pío XI equiparaba o caso español cos de México e Rusia, onde “a loita contra a Igrexa”
tamén se debía ao “odio contra o Señor e o Seu Cristo fomentado por grupos contrarios a
calquera orde relixiosa e social”. Pero o caso español era especialmente grave, porque España
era unha nación case completamente católica na que a igrexa tiña un papel de primeira
importancia e moi beneficioso en todos os campos, especialmente no lexislativo e no
educativo. Unha finalidade central da lexislación republicana era precisamente a de “educar as
novas xeracións nun espírito de indiferenza relixiosa, cando non de anticlericalismo”. Os
crentes eran chamados “a unirse na Acción Católica” como unha organización suprapartidista
destinada a “formar a conciencia dos católicos, iluminándoa e reforzándoa na defensa da Fe
contra calquera trampa”. (A versión galega das citas da encíclica Dilectissima nobis é nosa.)
Na liña da valoración de Pío XI, Burleigh (2006, 163) entende que España foi “el escenario de
la violencia anticlerical más intensa después de la Rusia bolchevique y el México revolucionario
en la década de 1930”. Tamén Payne (1984, 214) opina que a “persecución de la Iglesia
católica fue la mayor jamás vista en Europa occidental, incluso en los momentos más duros de
la Revolución francesa. El número de eclesiásticos asesinados –unos 7 000– era
proporcionalmente igual al de las matanzas comunistas en Rusia”. (V. tamén Payne, 1984,
242.) Para Callahan (2000, 232), pola contra, a persecución relixiosa entre 1931 e 1933 non é
comparábel coa que tivo lugar en México naquela época ou, xa despois da Segunda Guerra
Mundial, nos países do Leste. En Moritz, 2002, un estudo moi documentado sobre o
colaboracionismo da igrexa católica austríaca co nacionalsocialismo, aparece unha significativa
alusión a unha folla parroquial de Viena, que o 3 de abril de 1938, nunha separata para os
nenos, invitaba a rezar pola expiación dos actos anticatólicos en México, España e Rusia
(Moritz, 2002, 91).
706
V. Laboa Gallego, 1981, 127-128. Suárez Pertierra (2001, 58) afirma: “la política religiosa de
la II República [...] adolece de una cierta falta de correspondencia con la realidad social
española”.
707
En termos moi semellantes, v. Ferreiro Galguera, 2005, 167, e Lannon, 1990, 221.
708
Raguer i Suñer (1981, 65 [209]-66 [210]) coincide nesta apreciación: “la Iglesia española
seguía siendo mucho más peligrosa –políticamente hablando– de cuanto Azaña y en general
los políticos republicanos se imaginaban. [...] El error de Azaña y de la mayoría de los
republicanos fue haber subvalorado la fuerza estructural y la capacidad de reacción política –y
eventualmente bélica– del catolicismo español, o de su cáscara”.
825