O Estado oculto - Repositorio Institucional da USC - Universidade ...

Outro asunto que posibelmente ocupará un lugar destacado na axenda política española nos
próximos anos é o da eutanasia. Para a corporación católica, Deus é o único dono da vida,
polo que é moralmente inaceptábel (e constitúe un acto homicida) que as persoas gravemente
enfermas –que non son propietarias da súa vida, polo que non poden dispor dela– decidan
morrer para rematar así cos seus padecementos. Se en virtude dun arranxo corporatista o
Estado e a igrexa católica acordasen que a eutanasia siga penalizada en España, toda a
cidadanía, con independencia das crenzas e das ideoloxías, continuaría suxeita a unha
lexislación de etioloxía católica e implementada polos poderes públicos.
Finalmente, a cuestión do aborto tamén podería ser obxecto dun acordo corporatista que
impedise que a actual despenalización parcial –que, como veremos no capítulo 22, foi no seu
momento duramente atacada polo bloque católico, que actualmente xa non exerce ningunha
presión significativa contra ela– fose substituída nos próximos anos por unha lei de prazos.
As nosas dúbidas verbo da compatibilidade entre (a) o modelo corporatista que rexe en España
as relacións Estado-igrexa e mais (b) as bases da democracia liberal non deben conducirnos a
conclusións precipitadas que poñan en entredito a natureza democrática do réxime político
español no seu conxunto. Isto pode facérsenos máis evidente se comparamos o noso caso con
outros nos que o factor relixioso tamén é central no proceso de nation building. Nos debates
públicos en Israel, por exemplo, está presente a cuestión de como cohonestar –de acordo coa
Declaración de independencia do 14 de maio de 1948– o carácter xudeu e mais o carácter
democrático do Estado, tendo en conta (a) a indisociabilidade, para unha maioría social, da
relixión e da nacionalidade xudías –de feito, a comunidade nacional xudía viviu historicamente
na diáspora e careceu dun territorio de seu–, e (b) a existencia dun importante segmento social
palestino. O statu quo nas relacións Estado-relixión acadouse en 1948, cun arranxo con rango
de lei entre a Axencia Xudía (represantada por David Ben Gurion) e mais os relixiosos de
Agudat Israel, radicalmente opostos á creación humana do Estado de Israel. Este arranxo
politicamente pragmático evitou un Kulturkampf, goza dun amplo consenso social –aínda que
desde a metade dos anos oitenta é causa de tensións entre os sectores secularizados e os
(ultra)ortodoxos– e sentou as bases dunha práctica que, nalgúns aspectos, e desde un punto
de vista laico, resulta moi chocante. Aínda que, no seu conxunto, os dereitos e as liberdades
individuais están configurados nun sentido progresista, o dereito da persoa e o dereito de
familia atópanse sometidos aos criterios dos tribunais rabínicos (non existe o matrimonio civil,
por exemplo, o que non respecta os dereitos fundamentais dos agnósticos e dos ateos), o
shabbat e as festas relixiosas son festivos oficiais (no shabbat nin sequera circulan os medios
públicos de transporte, agás en Haifa e en Elat), nos estabelecementos públicos (por exemplo,
no exército) debe observarse o cashrut (o conxunto dos preceptos dietéticos relixiosos), os
centros de ensino ultraortodoxos (nos que o número de alumnos aumentou significativamente
nos dous últimos decenios) son moi autónomos e benefícianse do financiamento público, e o
estudantado dos seminarios talmúdicos está dispensado de servir nas forzas armadas.
Particularmente prexudicada atópase a muller israelí, que apenas pode solicitar por si mesma o
divorcio; se o home a abandona sen concederlle o divorcio, a muller non pode volver casar, e
se queda viúva só poderá volver contraer matrimonio unha vez que un irmán do cónxuxe
falecido lle conceda expresamente o correspondente consentimento. Nun Estado nacional
xudeu que non pode ser definido como unha teocracia pero no que resulta difícil imaxinar unha
separación entre o Estado e a relixión, as tendencias secularizadoras son percibidas pola
poderosa comunidade ultraortodoxa como un cuestionamento radical do carácter xudeu de
Israel. Dito todo isto –e conscientes de que apenas fixemos alusión ás implicacións
extraordinariamente complexas (tamén no ámbito dos dereitos humanos) do contencioso
israelo-palestino–, poderíamos negar que Israel segue a ser a única democracia liberal do
Oriente Próximo? (Sobre estas cuestións relativas a Israel, v. López Alonso, 2008, Neuberger,
2008, Oz-Salzberger, 2008, e Timm, 2008a e 2008b.)
Capítulo 22
1131 “Vedes o importante que é coidar e tratar ben os adversarios, para que despois, segundo
conveña, cumpran co seu deber?” (A tradución galega é nosa.)
1132 Ademais, e como xa sinalamos nunha nota da introdución, a igrexa católica formulou a
partir dos anos setenta unha forte crítica da modernidade, o que a levou a unha reacción
proselitista dirixida a resacralizar o espazo público. Pouco antes, nos anos sesenta, ante a
880