O Estado oculto - Repositorio Institucional da USC - Universidade ...

elacións entre estes axentes políticos desde a perspectiva do clientelismo,
porque, efectivamente, moitas das relacións entre o aparato franquista e a
igrexa católica –que se estabeleceron para o reparto do poder– tiveron un
carácter clientelar, perfectamente coherente, polo demais, co corporativismo ou
corporatismo de Estado propio do réxime despótico franquista. Blázquez (1991,
44), que non alude propiamente ao clientelismo, describe a relación entre o
Estado e a igrexa católica do seguinte xeito: “En la España de Franco quedaba
establecida una sociedad de seguros mutuos. La Iglesia respaldaba
moralmente al Estado y el Estado convertía a la Iglesia en una «Iglesia de
poder». Todo el aparato público estaba a disposición de la institución
eclesiástica”.
Adoptamos a definición de clientelismo que propón López Novo (en
Giner de San Julián, Lamo de Espinosa e Torres Albero, 1993, 117-118): un
modo de xestionar as relacións sociais e políticas mediante a articulación de
lazos que conectan un patrón, que dispón de influencia no seo dalgún ámbito
institucional, co seu cliente, que necesita dos seus servizos e dos seus favores.
O clientelismo é, polo tanto, un modo de integración que prescinde da
mediación impersoal da organización formal. Edifícase a partir da relación
diádica patrón-cliente e espállase mediante a proliferación da mencionada
díade. É un mecanismo de estruturación social e política extraordinariamente
potente e dúctil.
Son dous os atributos específicos do clientelismo nos que imos fixarnos
especialmente: (a) a relación patrón-cliente como relación de intercambio
simple (de favores e de servizos), recíproco (o patrón está obrigado a
responder as solicitudes do cliente e este as demandas do patrón) e desigual
(as diferenzas de status entre o patrón e o cliente limitan as pretensións deste
e permítenlle ao patrón controlar a relación); e (b) a relación patrón-cliente
como relación de axencia recíproca (o patrón actúa como un axente do cliente
no seu ámbito institucional, e o cliente actúa no seu propio ámbito como un
axente do patrón). No sucesivo, veremos como a relación entre o réxime
franquista e a igrexa católica encaixou perfectamente neste modelo.
441