O Estado oculto - Repositorio Institucional da USC - Universidade ...

ditadura, pero non son precisamente multitude os eclesiásticos que analizan este feito
autocriticamente. Unha excepción é a de Palenzuela Velázquez (1976, 43), que repara nas
estrechas conexiones entre el sistema político nacido de la guerra civil y la desmoralización del país en todos
sus estratos y su empobrecimiento espiritual y cristiano. [...]
[...] La Iglesia en España se ha descargado de una verdadera preocupación por los problemas
políticos del pueblo español, buscando asegurarse, ante todo, la confesionalidad del Estado, para extender
su influencia sobre, prácticamente, todos los españoles y eliminar así todo disentimiento religioso. De este
modo, la Iglesia se sometió al Estado, eludiendo compartir sus responsabilidades por la cosa pública con
hombres de cualquier religión, pero de buena voluntad.
946 Enrique y Tarancón (1980a, 66-67, 1985, 12-17, e 1996, 237) confirma que o episcopado
español vivía alleo ás correntes teolóxicas renovadoras centroeuropeas, e estaba trabucado
cando se percibía a si mesmo como o representante máis cualificado da ortodoxia católica. De
feito, os prelados españois sentíanse obrigados a protexer o que consideraban como a esencia
identitaria do pobo español. (Esta actitude defensiva revela, ao noso entender, a radical
identificación da igrexa da época co legado nacionalcatólico.) Finalmente, e malia o seu
desconcerto inicial, a xerarquía eclesiástica acabou enfrontándose criticamente coa súa
tradición e asumindo os postulados fundamentais liberal-democráticos.
947 V. Álvarez Espinosa, 2003, 194, Blázquez, 1991, 161-162, Brassloff, 1998, 14, Hermet,
1981, 289-290, Iribarren Rodríguez, 1988, 224, e 1992, 235-236 e 257, Laboa Gallego, 1988b,
13-14 e 22-24, 1999, 118-119, e 2006a, 72-73, Montero Moreno, 1997, 196, Pérez-Agote,
2003, 227-228, Piñol, 1999, 268, e Raguer i Suñer, 2006b, 61. Os prelados españois estaban
atrincheirados en posicións reaccionarias ou ultraconservadoras e pensaban que ían a Roma a
continuar co labor doutrinal iniciado no Concilio Vaticano I. Pero non eran os únicos. En
Ynfante, 2004, 66-67, podemos achegarnos ao caso do episcopado polaco.
Araújo Iglesias (1996) estuda o traballo dos seis bispos de Galiza que participaron nas sesións
conciliares, dos que só dous eran galegos (cfr. Cuenca Toribio, 1986). Estes prelados eran o
cardeal Fernando Quiroga Palacios, un dos dous galegos e arcebispo de Santiago de
Compostela (un “home clásico e tradicional, un tanto aberto, pero sempre precavido”, segundo
Araújo Iglesias [1993, 200]; desde logo, Quiroga Palacios non tivo dúbida ningunha á hora de
se opor á liberdade relixiosa, como recordan Cooper [1976, 62] e Raguer i Suñer [2006b, 280];
v. Raguer i Suñer, 2006b, 66-67; unha significativa anécdota sobre o cardeal Quiroga Palacios
pode lerse en Vidal Estévez, 2006, 26/146, nota 2.); o madrileño José López Ortiz, bispo de
Tui-Vigo (de quen Araújo Iglesias [1993, 200] sostén que era “quizais o máis aberto e
intelectual”, mentres Chao Rego [2007, 491] o sitúa no grupo episcopal da dereita; segundo
relata Cooper [1976, 61-62], López Ortiz mantivo unha actitude frontalmente oposta á
separación entre o Estado e a igrexa católica; v. Raguer i Suñer, 2006b, 68 e 280); Jacinto
Argaya Goicoechea, bispo navarro de Mondoñedo-Ferrol (que Araújo Iglesias [1993, 200]
tamén considera aberto, ao igual que Chao Rego [2007. 491], que o sitúa no centro
independente; v. Raguer i Suñer, 2006b, 65); o bispo de Ourense Ángel Temiño Sáez, un
burgalés ultraconservador (Chao Rego [2007, 490] localízao no búnker ideolóxico; v. Raguer i
Suñer, 2006b, 65 e 280); o outro galego entre os bispos de Galiza, Miguel Novoa Fuente; e
Antonio Ona de Echave, o bispo navarro de Lugo (que, segundo Alvilares Moure [1992, 232-
233 e 242-248], era un home moi conservador e amante da pompa relixiosa, mentres Chao
Rego [2007, 490] o cualifica de integrista). (O anterior bispo de Lugo, o valenciano Rafael
Balanza Navarro, morrera en 1960, xusto antes da primeira sesión conciliar. Alvilares Moure
[1992, esp. 82-85 e 220-221] retrátao como un home “perfectamente feudal” pero nada
extraordinario: na medida en que gobernaba con “ilimitada autocracia”, “non era senón un
home da época: cumpría a función que o poder da institución lle tiña marcado”. V. Raguer i
Suñer, 2006b, 64.) Os bispos de Galiza non actuaron como un grupo coordinado, e as súas
achegas, alén de seren representativas das do conxunto da xerarquía católica española –de
orientación integrista (e minoritaria)–, amosaron moi claramente a inexistencia dun discurso
diferenciado. Entre os asuntos que abordaron destacan as relacións entre o Estado e a igrexa
(cun enfoque moi ortodoxamente nacionalcatólico), o principio de liberdade relixiosa (que
consideraban compatíbel coa confesionalidade do Estado e para o que, na aplicación práctica,
esixían fortes limitacións), os dereitos da igrexa católica sobre a sociedade (que defendían con
firmeza, incluído o dereito da igrexa a estabelecer centros de ensino para educar a mocidade
de acordo coa doutrina católica), o uso das linguas vernáculas na liturxia e mais a cuestión
social (coa proposta, neste último caso, de introducir limitacións aos dereitos dos
traballadores).
948 Iribarren Rodríguez, 1988, 226, e Raguer i Suñer, 2006b, 149.
857