O Estado oculto - Repositorio Institucional da USC - Universidade ...

non pretende descubrir, co maior grao de precisión posíbel, aquilo que vai ter unha
significación decisiva no seguinte paso do desenvolvemento social–, senón que se limita a
estudar os feitos mensurábeis de acordo cun método existente, é dicir, concéntrase naquilo
que é mensurábel polo simple feito de ser mensurábel.
114 Pozuelo Yvancos, 2000, 77-78 e 119-120.
115 É interesante subliñar aquí que, como imos ver a continuación, a creación deste “almacén
de ferramentas” que é o repertorio implica necesariamente a construción dunha identidade
colectiva.
116 Que tamén subliña Iglesias Santos (1997, 1-2) cando alude ás “relaciones de poder
implicadas en la configuración de los cánones”.
117 A exposición que segue é basicamente debedora de Even-Zohar (1990, 1997a, 1997b,
1997c e 2000) e de Pozuelo Yvancos (1995 e 2000).
118 Pozuelo Yvancos, 2000, 86, e Iglesias Santos, 1997, 2.
119 Pozuelo Yvancos (2000, 88-89) recorda que existen semellanzas entre o concepto de
repertorio e os de horizonte de expectativas (Jauss), códigos culturais (semiótica), sistema de
precondicións (Schmidt) e habitus (Bourdieu). Sobre as relacións entre os conceptos de
repertorio e de habitus, v. Even-Zohar, 1997a, 38.
Pérez Varela (2004, 11) explica que o habitus é
un sistema de esquemas adquiridos que funcionan no estado práctico como categorías de percepción e de
apreciación ou como principios de clasificación, e ao mesmo tempo como principios organizadores da acción.
No interior dun campo, os dominados somatizan a súa dominación, adquirindo habitus que favorecen as
relacións de dominio. [...] A oposición entre individuo e sociedade non ten senso ningún, non quere dicir
nada: cada individuo é unha sociedade que se fixo individual, unha sociedade individualizada polo feito de
que é levada por un corpo, e este corpo é individual.
120 Este concepto de modelo non é o máis usual na ciencia social. Giner (1997 2 , 31), v.g.,
prefire adoptar o concepto weberiano de tipo ideal, que alude a unha construción mental que
expresa en abstracto os trazos básicos dos fenómenos: “Los modelos, pues, no existen en la
realidad objectiva, pero son necesarios para su comprensión. Son sistemas de relaciones que
intentan captar los elementos esenciales de una situación real, aunque ellos mismos sean
abstractos. Todas las ciencias utilizan esas construcciones”.
121 Lembremos que tampouco Bourdieu lle presta atención ao canon, aínda que si repara no
fenómeno da canonización.
122 “Por «canonizadas» se significa aquellas normas y obras literarias (tanto modelos como
textos) que son aceptadas como legítimas por los grupos dominantes dentro de una cultura y
cuyos productos son preservados por la comunidad como parte de su herencia histórica”
(Pozuelo Yvancos, 2000, 86).
123 De aí a imposibilidade de definir o canon como un feito estático (Pozuelo Yvancos, 2000,
79). Neste sentido, a teoría dos polisistemas distingue entre dous tipos de canonicidade: (a) A
canonicidade estática, referida ao nivel dos textos. Dáse cando un texto se insire como produto
finalizado nun conxunto de textos que a cultura pretende preservar como legado cultural. O que
interesa aquí é que un texto pode integrar o canon pero non servir de modelo para construír
outros textos. Ao non integrarse no repertorio, o seu autor non pode adquirir unha posición
canónica no sistema. (b) A canonicidade dinámica, referida ao nivel do repertorio ou dos
modelos definidos por el. Dáse cando un determinado modelo é quen de erixirse en principio
produtivo no sistema a través do seu repertorio. É este tipo de canonización a que xera o
canon.
124 Sobre a relación entre Weltanschauung e ideoloxía, v. Wallerstein, 1995 2 , 16. Como xa
tivemos ocasión de ver no capítulo 1, Wallerstein identifica a ideoloxía como unha das
institucións que xorden da aceptación da normalidade do cambio. Unha Weltanschauung é
unha construción social da realidade que determina o xeito das persoas de interpretar o seu
mundo nun momento histórico determinado. A ideoloxía é un tipo moi especial de
Weltanschauung que se caracteriza porque foi “consciously and collectively formulated with
conscious political objectives”. A ideoloxía é necesaria cando se estende a idea de que o
cambio é normal “and that therefore it is useful to formulate conscious middle-run political
objectives”.
125 Dijk, 1998, 24.
126 Cfr. Bourdieu, 1991, 32-34.
127 Sobre a crítica de Wallerstein do concepto e da teoría da globalización, v. Aguirre Rojas,
2003b, 74-75. Para Wallerstein, o concepto de globalización é unha invención mediática moi
pouco rigorosa.
770