Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

Vasıyyet etmedi ise, velînin keffâret iskâtı yapması, Hanefîde lâzım olmaz.
Şâfi’î mezhebindeki (Nef’ul-enâm fî-iskâtissalâti vessıyâm)da diyor ki, (Bâcûrî [1] ,
İbni Kâsımın, Ebû Şücâ metni şerhinin hâşiyesinde diyor ki, meyyitin kılmadığı nemâzları
için fidye verilmez. Verilir kavli de vardır. Hanefîyi taklîd ederek, iskâtının
yapılması iyi olur. Şâfi’înin kavl-i kadîmine göre, velîsi meyyitin nemâz ve oruclarını
kazâ eder.) Kul hakkını, vasıyyet olmasa da, meyyitin bırakdığı maldan velînin
ödemesi, her mezhebde lâzımdır. Hattâ alacaklılar, mîrâsı ele geçirince,
mahkemesiz alabilirler. Kazâya kalan orucların fidyesini, ya’nî mal ile ödenmesini
vasıyyet etdi ise, bunu yerine getirmek vâcibdir. Çünki, islâmiyyet emr etmekdedir.
Vasıyyet etmedi ise, vârisi kendi malı ile yapabilir. Nemâzı vasıyyet etdi ise,
nemâz fidyesini vermek vâcib değil, câiz olur. Bu son ikisi kabûl olmaz ise, hiç olmazsa
sadaka sevâbı hâsıl olup, günâhlarını temizlemeğe yardım eder. İmâm-ı Muhammed
böyle buyurmuşdur. (Mecma’ul-enhür)de diyor ki, (Nefsine ve şeytâna
uyarak nemâzlarını kılmamış, ömrünün sonuna doğru buna pişmân [olup kılmağa
ve kazâ etmeğe başlamış] olanın, kazâ edemediği nemâzlarının iskâtının yapılması
için vasıyyet etmesi câiz olduğu (Müstasfâ)da yazılıdır.)
(Cilâ-ül-kulûb)da diyor ki: (Kul hakları, ödenecek borçlar, emânet, gasb, sirkat,
ücret ve bey’ sebebi ile verecekler ve döğmek, yaralamak, haksız olarak kullanmak
gibi beden hakları ve söğmek, alay, gîbet, iftirâ gibi kalb haklarıdır.)
Vasıyyet eden meyyitin malının üçde biri iskât yapmağa kifâyet ediyorsa, velînin
bu mal ile fidye vermesi lâzımdır. Kifâyet etmiyorsa, sülüsden fazlasını vârisin
teberru’ etmesi câiz olduğu, (Feth-ul-kadîr)de yazılıdır. Bunun gibi, farz olan
haccının yapılması için vasıyyet etse, vârisi veyâ başka biri, hac parasını hediyye
verse, câiz olmaz. Ölmeden vasıyyet etmeyip, vârisi kendi parası ile iskât yapsa veyâ
hacca gitse, meyyitin borcu ödenmiş olur. Vârisden başkasının parası ile bunlar
câiz olmaz diyenler varsa da, (Dürr-ül-muhtâr) ve (Merâkıl-felâh) ve (Cilâ-ülkulûb)
kitâblarının sâhibleri “rahmetullahi teâlâ aleyhim ecma’în” olur dediler.
Keffâret iskâtı, yalnız hanefîde, buğday yerine un veyâ bir sâ’ arpa, hurma, üzüm
ile de hesâb edilerek, bunlar da verilebilir. [Çünki, bunlar buğdaydan dahâ kıymetli
oldukları için, fakîre dahâ fâidelidirler.] Hepsi yerine kıymetleri olan altın veyâ
gümüş de verilebilir. Diğer üç mezhebin hanefîyi taklîd etmeleri câizdir. [Kâğıd
para ile iskât yapılmaz.] Secde-i tilâvet için fidye vermek lâzım değildir.
Fidye parası, mîrâsın üçde birini aşarsa, vârisler izn vermedikce, velî üçde birden
fazlasını sarf edemez. (Kınye) kitâbında diyor ki, meyyitin borcu da olsa, alacaklısı,
vasıyyetin yapılmasına izn verse de, vasıyyetin yapılması câiz olmaz. Çünki,
islâmiyyet, önce borcun ödenmesini emr etmekdedir. Borcu ödemek, alacaklının
râzı olması ile sonraya bırakılamaz. Bütün nemâzların iskât edilmesi için vasıyyet
eden kimsenin kaç yaşında öldüğü bilinmiyorsa, bırakdığı mîrâsın üçde biri,
nemâzlarının iskâtına yetişmediği zemân, bu vasıyyeti câiz olur. Mîrâsın üçde
biri, iskât için yetişir ve artarsa, bu vasıyyeti câiz olmaz, bâtıl olur. Çünki, malın
üçde biri, iskâta yetişmediği zemân, üçde biri ile iskât edilecek nemâzların sayısı
belli olduğundan, vasıyyeti bu nemâzları için sahîh olur. Geri kalan nemâzları için
olan vasıyyeti, lagv, ya’nî boş lâf olur. Üçde biri, çok olduğu zemân, ömrü ve dolayısı
ile nemâz sayısı belli olmadığı için, vasıyyeti bâtıl olur. Kâdî-zâde, (Birgivî)
şerhinde diyor ki:
Kerâhet ve fesâd bulunması ihtimâlinden dolayı, bütün nemâzlarının iskâtı
için vasıyyet eden meyyitin hiç malı yoksa veyâ üçde biri, vasıyyete yetişmiyorsa
veyâ hiç vasıyyet etmemiş olup, velî kendi malı ile iskât yapmak istiyorsa, (Devr)
yapar. Fekat velî devr yapmağa mecbûr değildir. Devr yapmak için, velî, bir aylık
veyâ bir senelik iskât için lâzım olan altın liralık veyâ beşibiryerde veyâ bileyzik,
[1] Bâcûrî İbrâhîm, Câmi’ul-ezherde müderris idi. 1276 [m. 1859] da vefât etdi.
– 1020 –