Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

düğmelerine basılınca, makinenin levhasında 53 dakîka 33 sâniye görülür. Bu
da, takrîben 54 dakîka olur. Muhtelif hesâb makinelerinin kullanılmaları birbirlerinin
aynı değildir. Mahallî vasatî zemâna göre gurûb vakti, İstanbul gibi, 7 yi 01
dakîka geçe ve müşterek zemâna göre, bundan 39 dakîka önce, ya’nî 6 yı 22 geçe
olur. Mekke-i mükerremenin arz derecesi 21 derece 26 dakîka, tûl derecesi, Trabzon
gibi, 39 derece 50 dakîkadır. 1 Mayıs günü için Nısf fadlası, 24 dakîka olur. Mahallî
vasatî zemâna göre gurûb vakti 6 yı 31 dakîka geçe ve 30 dereceden geçen sâat
başı tûl yarım dâiresi için olan müşterek sâate göre 39 dakîka evvel, ya’nî gurûb
vakti 5 sâat 52 dakîka olur. 1 Kasım [Teşrîn-i sânî] günü meyl-i şems –14 derece
16 dakîka ve ta’dîl-i zemân + 16 dakîkadır. Nısf fadla, İstanbul için 51, Mekke
için 23 dakîka olup, müşterek sâate göre gurûb vakti, İstanbul için 5 sâat 7 dakîka,
Mekke-i mükerreme için 4 sâat 52 dakîka olur. 1 Kasım günü, İstanbulda akşam
ezânından 15 dakîka evvel, radyoda Mekkenin akşam ezânı dinlenebilir. Yukarda,
muhtelif şehrler için, gurûb vaktlerinin hesâblarında İstanbulun Temkini
kullanıldı. Aynı arz derecesinde bulunan şehrlerin, ezânî ve mahallî vasatî sâat makinelerinde,
nemâz vaktleri birbirlerinden, temkinlerinin farkları kadar farklıdır.
Mahallî vasatî güneş zemânına göre zevâl vakti, her yerde 12 rakamından
ta’dîl-i zemânın değişmesi kadar, ya’nî yarım dakîkadan az değişmekde olup, bir
sene içinde, İstanbulda 12 den 16 dakîka kadar önce veyâ 14 dakîka sonra olur. Müşterek
zemâna göre, Türkiyenin her yerinde, bu yerin tûl derecesi ile 30 derece arasında
olan tûl farkının dört misli dakîka, mahallî vaktlerden evvel veyâ sonra
olur. Zevâl vaktleri, ezânî sâat makinesinde, her gün bir iki dakîka değişir. Osmânlılar
zemânında büyük câmi’lerde, bu ayârlamayı yapan Muvakkıt’ler vardı.
Ta’dîl-i zemân mikdârını, kolayca bulmak için öğle nemâzının müşterek zemâna
göre, meselâ İstanbuldaki vakti, doğru olduğuna güvenilen, bir takvîmden bulunur.
Bundan 14 dakîka çıkarılınca, mahallî vasatî güneş zemânına göre zevâl vakti
olur. Hakîkî güneş zemânına göre zevâl vakti her yerde 12 de olduğu için, bu iki
zevâl vaktleri arasındaki zemân farkı, ta’dîl-i zemân olur. Vasatî sâat ile zevâl vakti,
12 den noksân ise, ta’dîl-i zemân (+), fazla ise (–) olur.
– 193 – Se’âdet-i Ebediyye 1-F:13