Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

uyor ki, fâsıkların en kötüsü, alırken çok, satarken az ölçenlerdir. Manifaturacılardan,
kumaşı alırken gevşek, satarken gergin tutup ölçenler de böyledir. Kemiğini,
âdetden fazla koyan kasablar da böyledir. Hubûbât içine toz toprak karışdırıp
satan köylüler de böyledir. Malın iyisi ile kötüsünü karışdırıp, hepsini iyi diye
satan pazarcılar da böyledir. Bunların hepsini yapmak harâmdır. Vel-hâsıl, alışverişde
herkese karşı doğru hareket etmek vâcibdir. Hattâ, kendine söylenmesini
istemediği sözü başkalarına söylememelidir. Böyle harâmlardan kurtulmak
için de, kendini, din kardeşinden üstün görmemek lâzımdır. Bunu da, herkesin yapması
gücdür. Bunun için Allahü teâlâ, (Hepiniz Cehennemden geçeceksiniz!)
buyuruyor. Ammâ, herkes Allahü teâlâdan korkusuna göre, oradan çabuk veyâ geç
kurtulacakdır.
4 — Satış fiyâtında hîle yapmamakdır. Peygamberimiz “sallallahü aleyhi ve sellem”,
(Müslimânların, şehre mal getiren köylüleri karşılayıp piyasa fiyâtını gizliyerek,
ucuz satın almalarını) men’ buyurdu. Köylünün bu sûretle yapdığı satışdan
vaz geçmesi câizdir. Köylü ucuz birşey getirince, bunu karşılıyarak, malı bana bırak,
ben sonra yüksek fiyâtla satarım demekden de men’ buyurdu. Bir malın pahâlı
satılması için, herkesin yanında, onu yüksek fiyâtla satın almakdan da men’
buyurdu. Müşterîler, böyle bir satış olduğunu anlarsa, satışı bozabilir. Piyasayı bilmiyenlere
yüksek fiyâtla mal satmak da harâmdır. Hattâ, acemi olup, ucuz satan
veyâ pahâlı alanlar ile alışveriş etmemelidir. Bunlarla alışveriş sahîh ve câiz ise de,
piyasadaki fiyâtı bunlardan gizlemek günâhdır. Basrada büyük bir tüccâr vardı.
Îrânda, Süs şehrinde bulunan adamlarından biri, mektûb yazarak, bu sene şeker
kamışı verimli olmadı. Başkaları duymadan, çok şeker al dedi. Tüccâr da, çok şeker
satın alıp, şeker piyasadan çekilince, pahâlı satarak, otuzbin dirhem gümüş kâr
etdi. Sonra, düşünüp, şeker kamışlarına âfet geldiğini müslimânlardan saklıyarak,
onlara hıyânet etdim, bu nasıl müslimânlıkdır deyip, otuzbin dirhemi, şekerlerini
almış olduğu kimselere götürdü. Her birine, bu para senindir dedi. Niçin, dediklerinde,
yapdığı yanlış işi anlatdı. Hiçbiri almayıp, sana halâl olsun dediler. Akşam
evinde düşündü ki, belki utanarak almamışlardır. Din kardeşlerime hıyânet etdim,
diyerek, ertesi gün tekrâr götürdü. Her birine yalvararak otuzbin dirhem gümüşü
taksîm etdi. Müşterîye doğru söylemeli, hiç hîle etmemelidir. Malda bir ârıza
oldu ise, haber vermelidir. Malı, akrabâ veyâ ahbâbından, ona yardım olsun diye
yüksek fiyâtla aldı ise, müşterîsine bunu söyliyerek, doğru değerini bildirmelidir.
Meselâ, on lira etmiyen malı, on lira vererek aldı ise, o malı satarken, on liraya aldığını
söylememelidir. Ucuz aldığı bir malın fiyâtı yükselip pahâlı satıyor ise, aldığı
fiyâtı söylemelidir. Böyle misâller pekçokdur. Böyle hıyânetleri bilmiyerek yapan
çokdur. Hıyânet yapmakdan kurtulmak için, herkes, kendine yapılmasını istemediği
şeyleri, başkalarına yapmamalıdır. Çünki, herkes, dikkat ile, pazarlıkla
uğraşarak, tam değerini verip aldığını sanır. O hâlde, aldatarak satmak, hıyânet ve
dolandırıcılık olur.
[(Mecelle)nin yirmialtıncı [26] maddesinde, (Çok kimseyi zarardan kurtarmak
için, bir kimseye zarar yapılabilir) diyor. Gıdâ maddelerini satanlar, piyasadaki değerin
iki misline satarak halka zarar verirlerse, hâkim piyasadaki değerine satdırır.
Kıtlık zemânında, hükûmet, (İhtikâr) yapanın, ya’nî karaborsacıların yığdığı
gıdâ maddelerini, uygun fiyât ile, aç kalanlara satdırabilir.
Abdülganî Nablüsî hazretleri “rahmetullahi teâlâ aleyh”, (Hadîka) kitâbının ikiyüzyedinci
[207] sahîfesinde buyuruyor ki, (Mezheblerin ruhsatlarını, ya’nî kolaylıklarını
araşdırarak, işini bunlara uygun olarak yapan kimseye (Müleffık) denir.
Böyle yapmak câiz değildir. Ahkâm-ı islâmiyyeye uymak istemiyenin yapacağı şeydir.
İhtiyâcdan dolayı veyâ zarûret ile, bir işini veyâ her işini başka mezhebe uyarak
yapmak câizdir. Kolaylık için başka mezhebe geçmek, nefse uymak olur. Câiz
olmaz.
– 843 –