Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

et, bezzâzlıkdır, kumaş satmakdır. En iyi san’at, terzilikdir).
3 — Dünyâ işleri, âhıret için çalışmağa mâni’ olmamalıdır. Âhıret için ticâret
yeri câmi’lerdir. Münâfıkûn sûresi, dokuzuncu âyet-i kerîmesinde meâlen, (Mallarınız
ve çocuklarınız, Allahü teâlâyı, hâtırlamanıza mâni’ olmasın!) buyuruldu.
Halîfe Ömer “radıyallahü anh” buyurdu ki, (Ey tüccârlar! Önce âhıret rızkını kazanın!
Sonra dünyâ rızkına çalışın!). Ticâretle meşgûl olan büyüklerimiz, sabâh ve
akşamları âhıret için çalışır, Kur’ân-ı kerîm okur, ders dinler, tevbe ve düâ eder,
ilm öğrenir ve gençlere öğretirlerdi. Kelle kebâbı, sabâh çorbası gibi şeyleri çocuklar
ve zimmîler satardı. Çünki, müslimânlar, sabâh, akşam câmi’lerde bulunurdu.
İnsanların amellerini yazan ikişer melek, her sabâh ve akşam değişmekdedir. Bir
hadîs-i şerîfde buyuruldu ki, (Melekler insanların amel defterlerini götürdükleri
zemân, başında ve sonunda iyi iş yazılı ise, gün ortasında yapılanları ona bağışlarlar).
Yine buyurdu ki, (Gündüz ve gece melekleri, sabâh ve akşam, gidip gelirken
birbirleri ile karşılaşırlar. Hak teâlâ, [giden meleklere], kullarımı nasıl bırakdınız?
buyurur. Yâ Rabbî! Nemâzda bulduk ve nemâz kılarken bırakdık, derler. Allahü
teâlâ da, şâhid olun, onları afv etdim buyurur). Müslimân tüccârlar, san’at sâhibleri,
gündüzleri de, ezân sesini duyunca, işini hemen bırakıp, câmi’e koşmalıdır. [Dînini
seven ve kayıran bir imâm bulursa, ona uymalı, dînini dünyâya değişen, ibâdete
harâm, bid’at karışdıran, müslimânlıkdan haberi olmıyan imâm ve hâfızların
yanına, sesine, sözüne yanaşmamalıdır.] Büyüklerimiz, (Ticâretleri, satışları, Allahü
teâlâyı unutmalarına sebeb olmaz) âyet-i kerîmesine ma’nâ verirken diyor ki,
demirciler vardı. Demir döğerken, ezân okununca, çekici kaldırmış iken, demire
vurmaz, bırakıp nemâza koşarlardı. Ve terziler vardı. İğneyi sokunca, ezân okunsaydı,
o hâlde bırakıp, cemâ’ate koşarlardı.
4 — Çarşıda, işde Allahü teâlâyı zikr, tesbîh etmeli, her ân Onu hâtırlamalıdır.
Dili ve kalbi boş kalmamalıdır. İyi bilmelidir ki, o ânda kaçırdığını, bütün dünyâyı
verse, bir dahâ eline geçiremez. Gâfiller arasındaki hâtırlamanın sevâbı çok
olur. Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem” buyurdu ki, (Gâfiller arasında Allahü
teâlâyı zikr eden kimse, kurumuş ağaçlar arasında bulunan yeşil fidân gibidir
ve ölüler arasındaki cânlı gibidir ve harbde kaçanlar arasında, arslan gibi döğüşenler
gibidir). Bir kerre buyurdu ki, (Çarşıya giderken, lâ ilâhe illallah, vahde
hü lâ şerîke leh, le hül mülkü ve le hül hamdü, yuhyî ve yümît, ve hüve hayyün lâ
yemût, bi yedi-hil-hayr, ve hüve alâ külli şey’in kadîr diyen kimseye, iki milyon sevâb
yazılır). [Bu hadîs-i şerîfde olduğu gibi, sevâb veyâ günâh mikdârını, göklerin
büyüklüğünü, uzaklıklarını ve âhıretdeki zemânları ve dünyânın yaradılışını ve mahlûkların
sayısını bildiren hadîs-i şerîflerdeki çeşidli rakamlar, mikdâr sayısını göstermek
için değil, mikdârın çokluğunu anlatmak içindir. Meselâ bir kimseye, birkaç
def’a, zahmet çekerek gidip bulamıyarak cânı sıkılan biri, o kimseyi görünce,
seni on def’a aradım, bulamadım, demesi gibidir.] Cüneyd-i Bağdâdî “kuddise sirruh”
buyurdu ki, (Pazarda çok kimse vardır ki, sôfîler halkasında oturanlardan dahâ
kıymetlidir). Bir kerre de buyurdu ki: (Öyle kimse tanıyorum ki, pazarda hergün
üçyüz rek’at nemâz kılmakda ve otuz bin tesbîh okumakdadır). Ba’zısı demişdir
ki, bu kimse, kendisidir. Hulâsa, dîne, ibâdetine yardım niyyeti ile dünyâya çalışanlara,
hep böyle sevâb vardır. Yalnız para kazanıp, dünyâ malı toplamak için
çalışanlar, sevâbdan mahrûm kalır. Hattâ bunlar, câmi’de, nemâzda iken de, kalbleri
dükkânın hesâbındadır. Fikrleri dağınıkdır.
5 — Dünyâ işlerine çok düşkün olmamalıdır. Meselâ, çarşıya herkesden önce
gidip, herkesden sonra çıkmamalı. Tehlükeli ve uzun yollara gitmemelidir. Mal kazanmak
için, deniz [ve hava] yolculuklarına dalmamalıdır. Mu’âz bin Cebel “radıyallahü
anh” buyuruyor ki, (Şeytân, pazarda, yalan, hîle, hıyânet ve yemîn etdirerek
müslimânları günâha sokmağa çalışır. Önce gidip, geç çıkanlara dahâ çok asılır).
Hadîs-i şerîfde buyuruldu ki, (Tüccârın, esnâfın en kötüsü, erken gidip, geç dö-
– 848 –