Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

yı’ şu kâseyi dahî verdim deyip, müşterî de bu meclisde kabûl ederse, câiz olur. Yirmi
karpuz ile kâse, yirmi liraya satılmış olur. Bâyı’, bey’i câiz olmıyan ve ayblı, kusûrlu
olan birşey ilâve ederse, bey’ fâsid olur. Bâyı’, akdden sonra, semenin bir kısmını
veyâ hepsini müşterîye hediyye edebilir. Fekat bu, asl akde dâhil olmaz.
Bâyı’in akdden evvel, semeni müşterîye hediyye etmesi sahîh olmaz). 958. ci
madde şerhinde diyor ki, (Malını beyhûde yere sarf ve telef edene sefîh denir. Alışverişde
aldanmak sefîh olmağı göstereceği gibi, hîle olarak kasden aldananlar da
vardır). [Görülüyor ki, bâyı’ müşterîlere ayrıca hediyye vereceğini akdden evvel
haber verip, akd esnâsında şart etmezler ise, akdden sonra bu va’dini söylemesi ve
yerine getirmesi câiz olmakdadır. Fekat müşterîler arasında piyango çekerek,
hediyyeyi yalnız kazananlarına vermek kumar olur, harâm olur. İkinci kısmda, kırkıncı
madde sonuna bakınız!]
(Bahr-ül-fetâvâ)da fâsid bey’i anlatırken diyor ki, (Kumar ile ele geçen, mülk
olmadığı için, satılması ve satın alınması ve yinilmesi câiz olmaz. Fâsid şart, malın
mal ile mübâdelesini ifsâd eder. Çünki fâsid şart, karşılıksız fazlalık olup, fâiz
demekdir. Malın mal olmıyan ile mübâdelesini ve hediyyeyi ifsâd etmez). Kerâhiyyeti
anlatırken diyor ki, (Bir kadının, kız kardeşinin zevcine [ya’nî eniştesine]
görünmesi câiz değildir. Deniz hayvanlarından balıkdan başkasını yimek, hanefî
mezhebinde tahrîmen mekrûhdur. Şartlarına uygun olarak, mevlid-in-Nebî okumak
câiz ve sevâb olduğu ve Ehl-i sünnete muhâlif vâ’izleri [ve kitâbları] yasaklamak
lâzım olduğu, (Behcet-ül-fetâvâ)da da uzun yazılıdır. Karşılık vermek şartı
ile yapılan hediyye, karşılığı verilmedikce sahîh olmaz). Müşterînin kefîl göstermesi
veyâ semeni havâle etmesi şartı ile bey’ câiz ise de, kefîlin ve havâleyi kabûl
edenin sözleşme yerinde hâzır olup kabûl etmeleri lâzımdır.
Fırından, bakkaldan veresiye alıp da, ay başında borcunu ödiyen kimsenin,
herşeyi satın alırken, fiyâtını sorup anlaması lâzımdır. Satın aldığı gün, her birinin
semeni belli olmazsa, bey’ fâsid olur. Semen belli olup da, müşterî her birini sorup
anlamadan kabûl ederse, bey’ fâsid olmaz buyurmuşlardır. Bey’in sahîh ve fâsid
olmasında iki taraf uyuşmaz ise, sahîh olduğu kabûl edilir.
İmâm veyâ herhangi me’mûr, hava parası alarak, vazîfesini başkasına devr
edebilir. Buna bey’ denmez. (Ferâg etmek) denir. Çünki, bey’de alınan ve verilen
iki şeyin mal olmaları lâzımdır. Âmirin, ferâg işini kabûl etmesi şartdır. Hava parası
alarak kirâcının binâyı devr etmesi câiz değildir. İkrâh ile, tehdîd ile istemiyerek
satan kimse, satışı bozabilir. Zorlandığını iki şâhid ile isbât edince, mahkeme
bozar.
(4) — Mekrûh olan satış: Cum’a günü öğle ezânı ile imâm selâm verinciye kadar
olan zemânda alışveriş yapmak mekrûhdur. Satın almıyacağı bir malın semenini,
başka müşterîler arasında yükseltmek mekrûhdur. İki kişi bir malın fiyâtında
uyuşmuş iken, bu malı, dahâ yüksek fiyâtla satın almak istemek mekrûhdur.
İbni Âbidîn “rahmetullahi aleyh”, bâgîleri, âsîleri anlatırken buyuruyor ki, fitne
yapanlara, âsîlere silâh satmak, tahrîmen mekrûhdur. Fekat, silâh yapmağa yarıyan
eşyâyı, meselâ demir satmak mekrûh değildir. Ya’nî, günâh yapmakda kullanılan
şeyin kendini satmak, tahrîmen mekrûh olur. Bu şeyi hâzırlamağa yarıyan
maddeleri satmak ise, tenzîhen mekrûh olur. Çalgıları satmak da tahrîmen mekrûh
olup, çalgı yapılan tahtayı, çalgıcıya satmak, tenzîhen mekrûh olur. Şarkıcı câriyeyi,
döğüş horozunu da, fâsıklara satmak tenzîhen mekrûhdur. Çünki, câriye,
hizmetci olarak satılır. Şarkı için satılmaz. Şerâb yapana üzüm satmak da tenzîhen
mekrûhdur. Çünki, kendileri harâm işlemekde kullanılmaz. Harâm olan şeyin
hâzırlanmasında kullanılır. Bunları, halâl olan yere satamıyan kimsenin, tenzîhen
mekrûh olan yere satması câizdir.
Bir şehre dışardan gelen gıdâ ve ihtiyâc eşyâsını, şehr hâricinde karşılayarak ucuz
alıp, şehrde depo ederek pahâlı satmak harâmdır. Buna (İhtikâr) denir. Kıymeti
– 813 –