Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

mek lâzımdır. Hemen teslîm edilmezse, bey’ fâsid olur.
Müşterî semeni vermeden önce gayb olursa, bâyı’ iki şâhidle isbât edince, hâkim
menkûl olan mebî’i satarak, bâyı’a semeni verir. Müşterînin yeri ma’lûm ise,
veyâ mebî’i teslîm almış ise yâhud mebî’ menkûl değil ise, mebî’ satılamaz. Mebî’
durmakla bozulacak şey ise, bunu bâyı’ da başkasına satabilir. Peşin satışda, müşterî
semeni vermeden, bâyı’dan iznsiz mebî’i alırsa, bâyı’ geri alabilir. İzn ile almış
ise veyâ vedî’a, âriyet olarak müşterîde bulunuyorsa, bâyı’ semeni alıncıya kadar
saklamak üzere, mebî’i müşterîden alamaz. Semeni hemen ister. Mebî’ telef
olunca, müşterî teslîm almadan önce telef oldu, bâyı’ ise, teslîmden sonra telef oldu
derlerse, müşterînin sözü kabûl edilir. İkisi de şâhid gösterirse, bâyı’ın şâhidleri
kabûl edilir.
(Sevm-ı şirâ), bâyı’ın ve müşterînin, mebî’a fiyât koymaları demekdir. Fiyâtda
uyuşup, götür, beğenirsen al deyip, müşteri de, beğenirsem alırım diyerek, götürürken,
mebî’ telef ve zâyı’ olsa, kıymetini veyâ mislini öder. Müşterî birşey söylemeden
veyâ bu hayvanı beğenirsem, bin liraya alırım deyip, bâyı’ın cevâb vermeden
hayvanı teslîm etmesi ile de olur. Teslîm ederken, müşteri tazmîn etmiyecekdir
denilse bile, tazmîn eder. Müşterî vekîl ise, sâhibi kabûl etmeyip geri götürürken
telef olsa, vekîl tazmîn eder. Sâhibinin emri ile oldu ise, sonra sâhibinden
ister. Çünki, şirâ için olan emr, sevm-ı şirâ için emr olmaz. Mebî’ telef olmayıp,
müşterî helâk etmiş ise, semenini verir. Semende uyuşmamışlar ise, bâyı’ın dediği
semeni öder. Semen hiç söylenmemiş veyâ yalnız bâyı’ söyleyip müşterî, satın
almak için değil de, incelemek veyâ başkasına göstermek için bâyı’in izni ile götürmüş
ise, mebî’ müşterîde emânet olur.
Veresiye olduğu söylenilen satışda, önce mebî’ teslîm edilir.
Satışda söz kesilirken, mebî’in teslîm yerini söylemek şart değildir ve söylemedi
ise, söz kesilirken mebî’ nerede ise orada teslîm edilir. Semen taşınacak birşey
ise semenin teslîm yerini bildirmek şart olur. Mebî’in bulunduğu yer söylenince,
müşterî sonradan, başka şehrde olduğunu duyunca, satışdan vaz geçebilir. Mebî’i
teslîm yerinden kaldırmak müşterîye âiddir.
Bey’, peşin semen ile câiz olduğu gibi, semenin te’cîli, ya’nî veresiye olması ile
de câizdir. Te’cîl, ancak semen ile mebî’ aynı cinsden olmadıkları ve ikisi hacm ile
veyâ dartarak ölçülmedikleri ve semen ayn olmayıp, deyn olduğu zemân ve mu’ayyen
bir vakte kadar olmak şartı ile, câiz olur. Ayn olan semen te’cîl edilirse, bey’
fâsid olur. Meselâ, şu keçimi, şu beş kile buğday karşılığı, bir ay veresiye satdım
demek fâsid olur. Mebî’ dâimâ ayn olduğu için, mebî’in te’cîli olamaz. Meselâ, mebî’in
bir ay sonra verilmesi şart edilirse, bey’ fâsid olur. Taksîtle bey’in sahîh olması
için, taksît adedinin ve her taksît ödeme târîhlerinin ve her taksîtde ödenecek
semen mikdârlarının belli olmaları lâzımdır. (Dürer-ül-hükkâm).
Semen ile mebî’in ikisi de hacm ile ölçüldükleri zemân veyâ ikisi de dartı ile ölçüldükleri
zemân yâhud ikisi de aynı cins mal oldukları zemân, satışda fâiz bulunur.
Fâiz bulunan satışlar veresiye olamaz, ya’nî semen de te’cîl edilemez. Sözleşmede
semenin de peşin olması lâzım olur. Deyn olan semenin peşin olması, kabz
edilmesi ile olur. Ayn olan semen ise, zâten peşin demekdir. Aynın kabz edilmesi
lâzım olmaz. Çünki, aynın te’cîli olmaz. Mebî’ ta’yîn edilmezse, ya’nî deyn
olursa, bey’ fâsid olur. Yalnız selem satışı müstesnâdır. Selemde mebî’ deyn olduğu
hâlde, selem câizdir. Fekat, selem şartlarına uymak lâzımdır. Semenin ve mebî’in
ağırlıkla ölçüldükleri zemân, semenin te’cîli câiz olmaz ise de, altın veyâ gümüşün
semen olması müstesnâ edilmişdir. Bunun için, para ile yapılan mal satışlarında
fâiz olmaz. Peşin satış yapıp, semeni sonra te’cîl etmesi de câizdir. Falan
zemâna te’cîl etdim demesi lâzımdır. Falan zemânda ver şeklinde emr etmekle te’cîl
olmaz. Satışdaki te’cîl müddetini, bâyı’ ve müşterînin bilmesi şartdır. Ödeme
müddeti, mebî’i teslîm târîhinden başlar. Hâcılar geldiği, yağmur yağdığı, gibi iyi
– 800 –