Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

tılması câiz olmamakdadır. Bu kadar ucuz malın, bir fels değerinde olacak fazla
mikdârı için veyâ başka cins mallar ile birlikde tek bir sözleşme yaparak topdan
satmak câiz olur].
Bey’in sahîh olması için, alıcı ve satıcının yalnız akllı olması şartdır dedik. Bâlig
olan akllı insanın bey’i her zemân sahîhdir. Bâlig olmıyan akllı çocuğun bey’i,
velîsinin izn vermesi ile sahîh olur. Hamza efendi “rahmetullahi teâlâ aleyh”,
(Bey’ ve şirâ risâlesi şerhi) otuzdördüncü [34] sahîfede diyor ki: (Yirmiüçüncüsü
budur ki, akllı olmuş bir çocuk, şeker, meyve gibi kendine yarar şey isterse, ona
satmak câiz değildir. Çünki, velîsi izn vermemiş demekdir. Eğer tuz, pirinç gibi şey
isterse, satmak sahîh olur. Çünki, velîsinin izn verdiği anlaşılır. Bunun izn ile alış
veriş etmesi câizdir. Çocuk akllı olmamış ise, velîsinin izni olsa da, alış veriş etmesi
sahîh olmaz. Velî, babasıdır. Baba olmaz ise, babanın vasî etdiğidir. Bu da olmaz
ise, babanın babasıdır. Bu da yok ise bunun vasî etdiğidir. Bu da olmaz ise,
kâdîdir veyâ kâdînin [ya’nî hâkimin] vasî ta’yîn etdiği kimsedir. Ana ve kardeş ve
amca velî olmaz. Ancak, kâdî veyâ velîlerden biri bunları vasî yaparsa olabilirler.
Çocuk, yedi yaşında akllı olur. Oniki yaşında olan oğlan ve dokuz yaşında olan kız,
bâlig olduğunu söyleyince kabûl edilir. Onbeş yaşını doldurunca hayz ve menî olmasa
da, bâlig sayılırlar. Yedi ile onbeş arasında iken, akllı çocuk denir).
Mebî’, ya’nî satılık mal yedi dürlü olur:
1 — Hâzır ve ayn olur. Satması sahîhdir.
2 — Hâzır değildir. Fekat ayndır. Ya’nî ta’yîn edilmişdir ve teslîmi mümkindir.
Hudûdü bildirilen arsa gibi. Satması sahîhdir.
3 — Mülkdür. Fekat teslîmi mümkin olmaz. Firârî hayvânı, gayb olan eşyâyı
satmak bâtıldır.
4 — Teslîmi mümkin, fekat ayn değildir. Müşterî tanımaz. Fâsiddir. Bir sürüden
bir koyun satmak gibi. Teslîmi mümkin, fekat zararlı olursa yine fâsiddir. Evin
bir direğini satmak gibi.
5 — Bir kimseye ödünc verilmişdir. Yalnız ona ve peşin satmak câiz olup, başkasına
satmak fâsiddir.
6 — Bir kimseye emânet, âriyet, yâhud kirâ veyâ rehn, yâhud sermâye olarak
verilmişdir. O kimseye satmak câiz ise de, alıp, tekrâr teslîm etmek lâzımdır.
7 — Mebî, gasb veyâ sirkat yâhut hıyânet sûreti ile müşterîde bulunur. Bu müşterîye
satılabilir. İkinci teslîme ihtiyâc yokdur.
Semen olan para veyâ mal sekiz dürlüdür:
1 — Külçe hâlinde veyâ işlenmiş eşyâ hâlinde veyâ para olarak kesilmiş altın
veyâ altın yerine kullanılan ma’den ve kâğıd paralar. Bunlar dâimâ semendirler.
Bunlarla, herhangi bir mal satın alınırken, hiçbir zemân, fâiz olmaz. Bey’ fâsid olabilir.
O hâlde, para ile yapılan alış verişde, harâmdan sakınmak için bey’in fâsid
olmamasına dikkat etmelidir.
2 — Külçe hâlinde veyâ işlenmiş eşyâ hâlinde veyâ para olarak kesilmiş gümüş
veyâ gümüş yerine kullanılan ma’den ve kâğıd paralar, dâimâ semendirler.
3 — Ölçek ile hacmi ölçülen şeyler. Cinsi, mikdârı ve sıfâtı bildirilmek şartı ile
bunlarla peşin ve veresiye mal satın almak câizdir.
4 — Dartılarak vezni ölçülen şeyler. Hacmi ölçülenler gibidir.
5 — Uzunluğu ölçülen şeyler. Bunlardan tarla, arsa ve mislî olmıyan kumaş ile
yalnız peşin olarak mal satın alınır. Mislî olan kumaş ile veresiye de alınır.
6 — Sayılabilen şeylerin birbirine benziyenleri [mislî mal], hacmi ölçülenler gibidir.
7 — Hayvândır. Hayvân ile yalnız peşin almak câizdir. Hayvân, binâ, tarla, köle
gibi kıyemî mallar hiç deyn olamaz. Semen ayn olunca, bey’, Mukâyada satışı
– 797 –