Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

dokuz şart lâzımdır ki, şunlardır: 1- Şehrde, kasabada oturmakdır. Müsâfirlere ve
köylülere farz değildir. Şehrde bulunup ezânı işiten köylüye farz olur. Evi, şehrin
kenârından bir fersah, ya’nî bir sâat [altı kilometre] uzakda olanlara farz olur. 2-
Sağlam olmakdır. Hastaya ve hastayı bırakamıyan hastabakıcıya ve çok ihtiyâra
farz değildir. 3- Hür olmakdır. İşçilere, me’mûrlara, askerlere Cum’a nemâzı
farzdır. Patronlar, müdîrler bunları nemâzdan men’ edemez. Yol uzak olup, birkaç
sâat işden kalırsa, ücretlerinden kesebilirler. 4- Erkek olmakdır. Cum’a nemâzı
kadınlara farz değildir. 5- Âkıl ve bâlig olmakdır. 6- Kör olmamakdır. Yolda götüren
olsa bile, a’mâ olana farz değildir. Yardımcısız câmi’e gidebilen a’mâya, hastaya
ve şaşıya farzdır. 7- Yürüyebilmekdir. Nakl vâsıtası olsa bile felcliye, ayaksıza
farz değildir. 8- Mahbûs olmamak ve düşman korkusu, hükûmetden, zâlimden
korkusu olmamakdır. 9- Çok yağmur, kar, fırtına, çamur olmamakdır. Çok soğuk
olmamakdır.
Bu özrlerden biri bulunan erkek, isterse Cum’a nemâzı kılabilir. Cum’a nemâzının
kadınlara farz olmadığını bildiren hadîs-i şerîfler, (Tefsîr-i Mazherî)de ve (Mişkât-ül-mesâbîh)de
yazılıdır.
Müsâfir ve hasta Cum’a nemâzı kıldırabilir. Özrsüz Cum’a kılmıyanın, Cum’a
kılınmadan önce, şehrde öğle kılması harâmdır. Sonra ise, kılması farzdır. Özr ile
Cum’a kılmıyanların, öğle nemâzını şehrde cemâ’at ile kılmaları mekrûhdur.
İmâm otururken veyâ secde-i sehv yaparken yetişen, imâma uyar. İmâm selâm
verince, kalkarak iki rek’at Cum’a nemâzını temâmlar. Bayram nemâzına geç
yetişen de böyle yapar.
İmâm minbere çıkınca, cemâ’atin nemâz kılması ve konuşması harâm olur.
Hatîb efendi düâ ederken, cemâ’at sesle âmîn demez. İçinden sessiz denir. Salevâti
de ses ile değil, kalb ile söylerler. Kısacası, nemâz kılarken yapması harâm olan
her şey, hutbe dinlerken de harâmdır. Uzakda olup, hutbeyi işitmiyenlere de harâmdır.
Akreb, hırsız, kuyu gibi zararlı şeyleri, zararları dokunacak olana, bunu
söyleyip kurtarmak câizdir. El ile, baş ile işâret ederek bildirmek iyi olur. Müezzinlerin
hutbe arasında bağırarak, birşey okuması mekrûhdur.
Cum’a nemâzı için, birinci ezânı işiten her müslimânın işini, alış verişini bırakıp
nemâza gitmesi farzdır. Peygamberimiz “sallallahü aleyhi ve sellem” zemânında
birinci ezân yokdu. Yalnız minberin önünde okunurdu. Osmân “radıyallahü
anh” halîfe iken, birinci ezânı da emr etdi. Resûlullahın “sallallahü aleyhi ve sellem”
minberi, mihrâbın sol tarafında idi ve üç basamak idi. [Mihrâb önünde kıbleye
karşı duran kimsenin sağ tarafında minber ve sol tarafında (Hucre-i se’âdet)
bulunur.] Hutbenin ikinci kısmını, aşağı basamağa inip okuyup, sonra tekrâr yukarı
basamağa çıkmak, çirkin bir bid’atdir.
Hutbe ile nemâz arasında hatîb efendinin dünyâ işlerinden söylemesi tahrîmen
mekrûhdur. Farzları yapmağı, harâmlardan kaçınmağı söyliyebilir. Hutbeden olmıyan
şeyleri söyleyerek, nemâzı gecikdirirse, hutbesi kabûl olmaz. Hutbeyi tekrâr
okuması lâzım olur. Çocuğun hutbe okuması câiz olup, nemâzı imâm kıldırır.
Cum’a günü, öğleden evvel sefere çıkmak câizdir. Öğleden sonra Cum’a kılmadan
çıkmak mekrûhdur.
Mekke-i mükerreme ve Bursa gibi, harb ile alınan şehrlerde, minbere çıkarken
sol eline kılınc alır. Kılınca dayanarak okur.
Yemek yirken, ezân okunursa, nemâz vakti kaçacaksa, yemeği bırakır. Cemâ’ati
kaçıracaksa, yemeği bırakmaz. Yalnız kılar. Cum’a nemâzı cemâ’atini kaçırmaz.
Köylü Cum’a nemâzı için ve alış veriş için şehre gelirse, nemâz niyyeti fazla ise,
Cum’a nemâzına gitmek sevâbına kavuşur. Nemâz sevâbı başkadır. Bu sevâba herhâlde
kavuşur. Dünyâ işi de düşünerek yapılan her ibâdet böyledir. [Hac bahsi başına
bakınız!]
– 261 –