Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

lını satın almak câiz olur.
(Hadîka) sonunda buyuruyor ki, (Vera’) ya’nî halâle, harâma dikkat etmek abdeste
ve necâsete dikkat etmekden dahâ mühimdir. Fekat zemânımızda halâl ve
harâmı gözetmek, hattâ Ebülleys-i Semerkandînin en kolay olan fetvâsına bile uymak
çok güc oldu. Bu fetvâya göre, malının çoğunun halâl olduğu sanılan kimsenin
verdiği hediyyeyi almak, onunla alış veriş ve kirâlamak câiz olur. Malının çoğu
halâl olduğu sanılmıyan kimse ile bunlar câiz olmaz. Çünki, harâm olduğu bilinen
mal elden ele geçince, harâmlığı yok olmaz. Harâm mâl vârise kalınca, buna
halâl olur denildi ise de, bu kavl za’îfdir. (Kâdîhân) fetvâsında diyor ki, (Zemânımızda,
şübheli maldan sakınmak imkânsız oldu. Şimdi, müslimânların, harâm olduğunu
iyice bildiği şeyden sakınmaları vâcibdir). Şimdi ise, iş dahâ güc oldu. Çünki
hadîs-i şerîfde, (Her yıl, kendinden önceki yıldan dahâ kötü olacakdır) buyuruldu.
Bunun için, bugün vera’ ve takvâ, kalbi, dili ve bütün uzvları harâmdan korumakdır
ve insanlara zulm yapmamakdır ve insanlara ve hayvânlara işkence
yapmamakdır ve işçinin ücretini hemen vermekdir. Gönül rızâsı olmadan talebesine
bile iş yapdırmamakdır.
Herkesin elinde bulunan malı onun mülkü bilmekdir. Gasb, zulm, rüşvet, hırsızlık,
fâiz, harâc ve hıyânet yollarından biri ile [ve alkollü içki satarak] ele geçdiği
açıkca bilinen bir malı onun mülkü olmaz. Bunu ondan almak, kullanmak, yimek
halâl olmaz. Başka malları, mülkü kabûl edilir. Onları verince almak harâm
olmaz. Harâmdan topladığı malları, kendi halâl malı ile, yâhud birbirleri ile karışdırsa,
(Mülk-i habîs) denir. Bu habîs karışımdan verince, harâm olduğunu tanımadığı
malı, parayı almak câiz olur. Çünki, imâm-ı a’zam Ebû Hanîfeye göre, böyle
harâmdan gelen [ve emânet olarak alınan] paraları kendi halâl malı ile veyâ birbirleri
ile karışdırıp da ayıramazsa, hepsi habîs mülkü olur ve kendi halâl malından
sâhiblerine tazmîn etmesi, ödemesi lâzım olur. Tazmînden sonra, bu habîs mülkünü
kullanması câiz olur. Fâsid akd ile habîs mülk olan malı kullanmak ise, hiç
câiz değildir. (Bezzâziyye)de, nemâz sonunda diyor ki, (Fakîrlere zekât vermek için,
zenginlerin vekîli olan kimse, topladığı zekâtları birbirleri ile karışdırınca, hepsi
kendi mülkü olur. Fakîrlere kendi malından sadaka vermiş olur. Zenginlerin zekâtları
verilmiş olmaz. Zenginlerden aldıklarını onlara ödemesi lâzım olur. Fakîrler,
önceden bu kimseye izn vermiş olsalardı, onların vekîlleri olarak toplamış olur,
fakîrlerin mallarını birbirleri ile karışdırmış olurdu ve zekâtlar verilmiş olurdu).
(Câmi’ul-fetâvâ)da diyor ki, (Bey’ ve şirâ’ bilgilerini öğrenmeden ticâret yapmak
halâl olmaz. Her tâcirin bir fıkh âlimi bulup, işlerini buna danışarak yapması,
böylece fâizden ve fâsid alış verişden kurtulması lâzımdır).
İmâm-ı Kerhî fetvâsında, (Harâm semeni göstermeden satın alınan mebî’ müşteriye
halâl olur. Eğer, söz kesilirken, harâm olduğu bilinen semen hâzır olup, buna
işâret edilir ve bâyı’a bu semen verilirse, müşteri mebî’e habîs olarak mâlik olur).
(Hadîka)da el âfetlerinin sonunda diyor ki, (Gasb edilmiş veyâ hırsızlık, hıyânet
gibi harâm yoldan elde edilmiş olduğu bilinen bir malı, hediyye, sadaka, mebî’, semen
ve ücret olarak almak, kirâ ile kullanmak halâl değildir. Yalnız vârisin, mal
sâhiblerini bilmediği zemân, mîrâs kalan böyle malları alması halâl olur. Malın böyle
harâm olduğu iyi bilinmezse, herkesin alması câiz olur).
Dördüncü kısm — Malının çoğu halâl olup, harâm da karışık bulunan kimsedir.
Meselâ köylü, sultâna da hizmet edip birşey almış ise veyâ tüccâr, sultân adamları
ile de mu’âmele etdi ise, bunların malı halâldir. Bunlarla alış veriş etmek câiz ise
de, etmemek kıymetli vera’dır. Abdüllah ibni Mübârekin vekîli, Basradan yazdı
ki, sultân adamları ile mu’âmele yapan kimselerle alış veriş ediyoruz. Cevâbında
buyurdu ki, başkaları ile mu’âmele etmiyorlar ise, bunlardan birşey almayınız. Başkaları
ile de mu’âmele ediyorlar ise, mu’âmele yapınız!
Beşinci kısm — Zâlim olduğu bilinmiyen, malı belli olmıyan, fekat üzerinde zâ-
– 611 –