Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

mânına göre şer’î gurûb vakti 5 sâat 44 dakîkadır. Ezânî zemâna göre, şer’î zuhr
vakti 6 sâat 26 dakîka olduğundan, güneşin batması: 6 sâat 26 dakîka +5 sâat 44 dakîka
–10 dakîka=12 olur. Genel olarak:
(1) Ezânî zemâna göre vakt = Hakîkî zemâna göre aynı andaki vakt + Ezânî zemâna
göre zuhr vakti – O mahallin temkin zemânı
(2) Hakîkî zemâna göre vakt = Ezânî zemâna göre vakt + Hakîkî zemâna göre
şer’î gurûb vakti
dir. İkinci müsâvâtda, gurûb vakti vasatî ise, bulunan zevâlî vakt de vasatî olur. İkinci
müsâvâtdan:
(3) Ezânî zemâna göre vakt = Hakîkî zemâna göre vakt – Hakîkî zemâna göre
şer’î gurûb vakti
de olur. Buradaki gurûb vakti, hakîkî vaktden büyük ise, hakîkî vakte 12 ilâve edilip,
sonra çıkarılır.
(2) ve (3) cü müsâvâtlarda, zevâlî vaktler, hep hakîkî ise de, müşterek vakti hakîkîye
ve bulunan hakîkîyi tekrâr müşterek vakte çevirirken, aynı sayılar toplandığı,
sonra da çıkarıldıkları için, müşterek vakti hakîkîye çevirmeksizin yapılan hesâblar
da, aynı netîceyi vermekdedir. Ya’nî:
(4) Müşterek zemâna göre vakt = Ezânî zemâna göre vakt + Müşterek zemâna
göre şer’î gurûb vakti.
(5) Ezânî zemâna göre vakt = Müşterek zemâna göre vakt – Müşterek zemâna
göre şer’î gurûb vakti.
Yukarıda bulduğumuz Martın birinci günü, gurûb vakti, (5). ci müsâvâta göre,
18 - 18 = 0, ya’nî ezânî zemâna göre 12 de olur. Bunun gibi, Martın birinci günü,
ikindi vakti, müşterek zemâna göre 15 sâat 34 dakîka ve gurûb vakti 6 sâat olduğundan,
ezânî zemâna göre ikindi vakti:
15 sâat 34 dakîka - 6 sâat = 9 sâat 34 dakîka
olur. Yine bunlar gibi, o günkü ezânî zemâna göre imsâk vakti 10 sâat 52 dakîkada
olduğundan, müşterek zemâna göre imsâk vakti, (4) müsâvâta göre: 10 sâat 52
dakîka + 6 = 16 sâat 52 dakîka, ya’nî 4 sâat 52 dakîka olur. 23 Hazîran 1982 Çarşamba
günü olan 1 Ramezân 1402 günü hakîkî zemâna göre İstanbulda güneşin gurûb
vaktini bulalım: O gün İstanbulda ezânî zemâna göre zuhr, ya’nî öğle nemâzı
vakti 4 ü 32 geçe ve Ta’dîl-i zemân –2 dakîkadır. İstanbulun hakîkî zemâna göre
gurûb vakti, bunun 12 den farkı olan 7 yi 28 geçe olur. Hakîkî zemâna göre şer’î
gurûb vakti 7 yi 38 geçe olur. Vasatî güneş zemânına göre 19 u 40 geçe olur. Türkiyenin
müşterek zemânına göre ise, 19 u 44 dakîka geçe olur. İleri sâat ile 20 yi
44 geçe demekdir. Müşterek zemâna göre vakt, gurûb vaktinden küçük ise, (3).cü
ve (5).ci düstûrlarda bunun 12 veyâ 24 fazlası kullanılır. Ahmed Ziyâ beğ,
Ezânî zemâna göre vakt = Hakîkî zevâl vakti + Hakîkî vakt... (6) ve
Hakîkî vakt = Ezânî vakt – Hakîkî zevâl vakti... (7) düstûrlarını kullanmakdadır.
Müneccim başı Mustafâ efendi, 1317 [m. 1899] senesindeki ceb takvîminde diyor
ki, gurûbî ve zevâlî vaktleri birbirlerine çevirmek için, öğleden önce ise, bilinen
vakt, öğle nemâzının vaktinden çıkarılır. Bulunan fark, diğer sâatin öğle nemâzı
vaktinden çıkarılır. Öğleden sonra ise, bilinen vaktden, öğle nemâzının vakti çıkarılır.
Bulunan fark diğer sâatin öğle nemâzı vaktine ilâve edilir. Meselâ, 1989 senesi
Hazîranın 12. ci günü imsâk vakti, ezânî zemâna göre 6 yı 22 geçedir. Zuhr vakti
4 ü 32 geçedir. Fark, 16.32 – 6.22=10 sâat 10 dakîkadır. Müşterek zemâna göre zuhr
vakti olan 12.14 den çıkarınca, müşterek zemâna göre imsâk vakti 2 yi 4 geçedir.
Güneşin, belli bir nemâz vaktinin başladığı irtifâ’a geldiği vakti bulmak için, evvelâ
(Fadl-ı dâir=Zemân farkı) hesâb edilir. Fadl-ı dâir, gündüz güneşin merkezinin
bulunduğu nokta ile zevâl vakti arasında, gece ise, gece yarısı arasında olan ze-
– 195 –