Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

68 — ÜÇÜNCÜ CİLD, 39. cu MEKTÛB
Bu mektûb, Mevlânâ Muhammed Sâdık Keşmîrîye yazılmışdır. Tesavvufcuların
(İlm-ül yakîn) bilgisi ile eski Yunan felsefecilerinin (İlm-ül yakîn) bilgisi arasındaki
farkı açıklamakdadır:
Allahü teâlâya hamd olsun! Onun seçdiği, sevdiği kullarına selâm olsun! Tesavvufculara
göre, (İlm-ül yakîn) demek, eserden müessiri, ya’nî işi görerek, bunu yapanı
anlamakdır. Eski Yunan felsefecileri de, ya’nî herşeyi akl ile anlayıp beğenmek
yolunda olanlar da, böyle söylüyorlar. Bu ikisi arasında ne fark vardır? Tesavvufcuların
ilm-ül yakînleri niçin keşf ve şühûd ile olmakdadır? Tesavvufcu
olmıyan din âlimlerinin ilm-ül yakînleri ise, niçin felsefecilerin anladığı gibidir? Bunları
kısaca bildirelim. Her iki ilm-ül yakînde de, eseri, işi görmek lâzımdır. Görünmeyen
müessire eserden yol bulunur. Eserden müessire insanı götüren yol, bu ikisi
arasında olan bağlantıdır. Tesavvufcuların ilm-ül yakîninde, bu bağlantı da,
keşf ve şühûd ile belli olmakdadır. Din âlimlerinin ve felsefecilerin ilm-ül yakîninde
ise, bu bağlantı, akl ile düşünerek, inceliyerek anlaşılmakdadır. Bundan dolayı,
tesavvufcuların eserden müessiri anlamaları, (Hadsî)dir. Ya’nî hemen, çabuk
hâsıl olur. Hattâ (Bedîhî)dir. Ya’nî meydândadır, apaçıkdır. Ötekilerin, eseri görüp
müessiri anlıyabilmeleri ise, düşünmekle, incelemekle olur. Görülüyor ki,
tesavvufcuların ilm-ül yakîni keşf iledir, şühûd iledir. Ötekilerin ise, akl ile incelemedikce
hâsıl olamaz. Tesavvufcuların ilm-ül yakînine de (İstidlâl), ya’nî düşünmek
ve incelemek deniliyor ise de, eserden müessiri anlamağa bu ism verildiği için
denilmişdir. Yoksa, istidlâl olmayıp, keşf ve şühûddur. Din âlimlerinin ilm-ül yakînleri,
istidlâl iledir. Çok kimse, bu ince farkı anlıyamamışdır. Bunlardan ba’zıları,
tesavvuf büyüklerine “kaddesallahü teâlâ esrârehümül’azîz” dil uzatmışlardır.
Herşeyin doğrusunu bildiren yalnız Allahü teâlâdır. Doğru yolda bulunanlara
bizden selâm olsun!
Müslimânım, gece gündüz, tapdığım dergâh bir,
bir dakîka, tevhîdden ayrılmadım, Allah bir!
69 — ÜÇÜNCÜ CİLD, 50. ci MEKTÛB
Bu mektûb, kâdî Nasrullaha yazılmışdır. Ulemâ-i râsihîn ve diğer din âlimlerinin
“rahmetullahi teâlâ aleyhim ecma’în” istidlâlleri arasındaki farkı bildirmekdedir:
(İstidlâl), eseri görerek, ya’nî yapılan işi görerek, müessiri, bu işi yapanı anlamak
ve mahlûkları görerek, hâlıkı anlamak demekdir. (Ulemâ-i râsihîn) ve
(Ulemâ-i zâhir), hep istidlâl yapmakda, mahlûkların hâlıkı bildirdiklerini söylemekdedirler.
Peygamberlere vâris oldukları hadîs-i şerîfde bildirilen âlimlere
ulemâ-i râsihîn denir “rahmetullahi teâlâ aleyhim ecma’în”. Din âlimlerinin
hepsi böyle değildir. Râsih olmıyan âlimler, mahlûkların varlığını bilerek, hâlıkın
varlığını anlarlar. Eserin varlığı, müessirin var olduğunu bildiriyor derler. Böylece
müessirin var olduğuna îmân ederler. Ulemâ-i râsihîn ise, vilâyetin ya’nî evliyâlığın
üstün derecelerinin hepsini geçip, Peygamberlere mahsûs olan da’vet
makâmına kavuşmuşlardır. Kendilerine tecellîler ve müşâhedeler hâsıl oldukdan
sonra, bunlar da, eserden müessiri istidlâl eder. Bu yoldan da hakîkî müessire,
ya’nî Allahü teâlânın var olduğuna îmân ederler. Bunlar, nihâyete kavuşdukdan
sonra anlarlar ki, müşâhede edilen ve tecellî olunan herşey, hakîkî varlık değildir.
Hakîkî varlığın zıllerinden, görünüşlerinden bir zıldir. Bunlara hakîkî varlık
diye îmân edilmez. Hakîkî varlığa istidlâlsiz îmân edilemez derler. İstidlâl yaparak,
hakîkî varlığı, zıller araya karışmadan ararlar. Yalnız hakîkî varlığı sev-
– 763 –