Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

lır. Sonra elektrik fırınında [2800 0 C] de grafit hâlinde billûrlaşır.
Ağır su, âdî sudan dahâ az nötron yakalar. Termik nötron sür’ati saniyede ikibinbeşyüz
metre olup, ağır suda, onsekizbin kerre çarpdıkdan sonra tutulur. Böylece,
tutuluncıya kadar üçyüzaltmışbeş metre yol hareket etmiş olur. Âdî su içinde
bir nötron, hidrogen çekirdeği tarafından tutularak döteryum hâsıl oluncaya kadar,
ancak onyedi santimetre hareket ediyor. [1960] da muhtelif memleketlerde,
reaktörlerle elde edilen atom enerjisinden, elektrik fabrikaları çalışdırılmakdadır.
Meselâ Fransada, 5 kilowatt ile 150000 kilowatt arasında güçleri (puissence) olan
9 reaktör merkezi vardır. İngilterede 100 watt ile 300 megawatt arasında güçleri
olan 16 merkez vardır. Amerikada, tayyâre ile taşınabilen merkezler hâzırlanmakdadır.
Türkiyede İstanbulun Küçükçekmece tarafında kurulan reaktör, [1963]
de çalışmağa başlamış bulunmakdadır.
Bugün, bütün milletler uranium reaktörü yapıp, işletmek, bu sûretle bol enerji
kuvvet menba’ı elde etmek için çalışıyorlar. Kömür ve benzin ocakları gibi, reaktörler
de, harâret hâsıl edip, buhâr kazanını kaynatarak elektrik yapan dinamoları
döndürüyor. Böyle reaktör ilk olarak Amerikada [1951] de işletildi ve 150 kilowatt
kudretinde idi. Sonra, reaktörle işliyen denizaltı da yapıldı. Bugün Amerikada,
atom enerjisi ile çalışan gemiler, trenler, tanklar ve tayyâreler yapmak için
çalışılmakdadır. [1958] son aylarında İngilterede 100000 kw.lık reaktör çalışdırılmağa
başlandı. Rusyada ilk reaktör [1954] de çalışdırıldı ve 5000 kw.lık idi. Pâkistân
da, yabancı milletin yardımı olmadan, yapdığı reaktörü, [1962] de işletmeğe başladı.
Uraniumla işliyen bir reaktör, uraniumdan 10000 def’a dahâ fazla kömür kadar
enerji vermekdedir. Breeders kullanılarak bu enerji yüz misli artacakdır.
Breedersler uranium 233 ile plutonium kullanacakdır.
Uranium reaktörü ile [800 0 C] den az sıcaklık elde edilmelidir. Çünki, uranium
ma’deni [1100 0 C] de erir ve [660 0 C] de hacmi değişerek, koruma için örtülen
kısmlar çatlar. Dahâ yüksek sıcaklık elde etmek için uranium bileşikleri kullanılır.
RADİO-İSOTOP — Tabî’atde bulunan basît cismler, ya’nî elemanların her biri,
pek azı müstesnâ olmak üzere, birbirine benzemiyen atomların karışımı hâlinde
bulunur. Ya’nî bir eleman parçası, birbirine benzemiyen atomların karışımıdır.
Meselâ üç dürlü hidrogen atomu vardır: Hafîf hidrogen, ağır hidrogen veyâ deutérium
(döteryum) ve çok ağır hidrogen veyâ tritium atomları gibi ki, üç atomun da
çekirdeğinde bir proton ve çekirdek etrâfında birer elektron vardır. Fekat, döteryum
çekirdeğinde ayrıca bir de nötron ve tritium çekirdeğinde iki nötron bulunur.
Ya’nî, üç atomun çekirdek yükleri hep [+1] olup hepsindeki elektron adedi de bir
dânedir. Fekat, çekirdek kütleleri farklıdır. Bunun gibi, atom ağırlığı oniki olan karbon
atomları yanında, onüç olan atomlar da vardır. Böyle atomlara, bir elemanın
izotopları denir. Uranium, radium, thorium ve dahâ birkaç radioaktif eleman
müstesnâ olarak, diğer bütün elemanların tabî’atde bulunan izotopları sâbitdir.
Ya’nî atomların hiçbiri parçalanmaz, değişmez. [1933] den beri birçok elemanların
sun’î olarak, izotop atomları yapıldı. Sun’î olarak yapılan izotop atomların hepsi
sâbit değildir, radioaktifdirler. Böyle izotoplara (radioizotop) diyoruz. Meselâ,
tabî’atde bulunan iki karbon izotop atomunun her ikisinde de altı proton olup birinde
altı, diğerinde yedi nötron vardır. Bugün, atom ağırlığı, 10, 11 ve 14 olan karbon
atomları da yapılmışdır ki, hepsinin çekirdeğinde altı proton, fekat 4, 5 ve 8
de nötron vardır ve üçü de radioaktifdir. Bütün radioaktif izotoplar, husûsî bir şuâ’
saçarak, sâbit şekle dönerler. Herbiri bu şuâ’ları ile tanınır. Kimyâ yolları ile tanınamaz.
Radioizotoplar, bugün fâideli cismler olarak insanlığın hizmetine girmiş
bulunmakdadır. Atom reaktörlerinde, uranium, plutoniuma çevrilerek izotoplar
elde edilmekdedir. [1963] yılı başında, Amerikan atom enerjisi komisyonu, değişik
elemanlardan üçyüz çeşid izotop elde edebiliyordu. [1954] de, içindeki fosfo-
– 557 –