Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

adedi söylenerek topdan satılsa, meselâ, bir denk elbise, on elbise olarak hepsi bin
liraya satılsa, noksân veyâ fazla çıksa, bey’ fâsid olur. Çünki mislî olmıyan şeyler
birbirine benzemediği için, satılan şeyin herbiri başka değerde olur.
Bir arsa satılınca, içindeki binâlar, anahtarlar da satılmış olur. Bir bağçe satılınca,
içindeki ağaçlar da satılmış olur. Tarla satılınca, içindeki ekini, ağaç satılınca
meyvesi, ev satılınca eşyâsı satılmış olmaz. Bâyı’ ekini ve meyveyi, eşyâyı toplayıp
tahliye etmeğe mecbûr olur. Ekini ile, meyvesi ile derse, böylece satılmış
olur. Bir ağacın tâm belirmiş meyvesini yiyecek hâlde olmasa bile satmak câizdir.
Müşterî hemen toplar. Ağaçda kalmasını isterse, bey’ fâsid olur. Müşterî istemez,
fekat bâyı’ izn verirse, iyi olur. Meyveyi satın aldıkdan sonra, toplamayıp ağacı kirâlasa,
kirâlamak bâtıl olup, meyvenin büyümesi halâl olur. Satın aldığı ekini
biçmemek için tarlayı kirâlamak da fâsid olur. Bu ekinin büyümesi, müşterîye iyi
olmaz. Meyvesi satılan ağaç meyve toplamadan, yeniden meyve verse, bey’ fâsid
olur. Eğer topladıkdan sonra verirse, yeni meyvede, bâyı’ ile müşterî ortak olur.
Yalnız başına satılması câiz olan birşeyi, mebî’den ayırıp satmamak veyâ bu şeyi
kendine bırakıp, geri kalanı satmak câizdir. Yalnız başına satılamıyan şey, mebî’den
ayrılamaz. Ağaçda olan veyâ toplanmış olan meyvenin belli bir mikdârını bâyı’a
bırakıp, geri kalanı topdan satmak câizdir. Buğdayı başağında iken, başka birşey
karşılığı satmak câizdir. Bakla, pirinc ve susamı da, böylece, ya’nî başka şey karşılığı
satmak câizdir. Bâdemi, fıstığı, cevizi, iç kabuğu ile satmak da böyledir. Kovandaki
arıyı, ipek böceğini ve tohmunu, sülüğü, av köpeğini, avcı kediyi, kuşu, fili
ve fâidesi olan her hayvânı satmak sahîhdir. (Hisse-i şâyı’a) ortağından izn almadan
satılabilir.
Mikdârı ile bir ölçüsünün fiyâtı bildirilerek satın alınan, kile ile veyâ vezn ederek
veyâ sayarak ölçülen birşeyi [satın alırken veyâ sonra] ölçmeden yimek veyâ
satmak câiz değildir. Pazarlıkdan sonra, satıcının, müşterî önünde ölçmesi kâfîdir.
[Çocukla veyâ telefonla haber göndererek, bakkaldan ba’zı şeyler ve kassâbdan
et istenip, çırak eve getirdiği zemân bunları evde dartmak güç olursa, her paketin
üstünde fiyâtı yazılmış olmalı, her paketin ağırlığı düşünülmeyip, her biri götürü
satın alınmalıdır. Böylece, ikinci bir akd, ya’nî sözleşme yapılmış, birinci akd
fesh edilmiş olur. Evde dartmadan yimesi câiz olur.] Ağırlıkla ölçülen şeyleri, dara
ile dartınca, daranın ağırlığını düşmek lâzımdır. Bunun için, darayı doldurmadan
önce veyâ boşalınca dartmalıdır. Üçüncü kısm, altıncı maddeye bakınız! Kese
kâğıdı ve benzerleri ile dartılan şeyden, kâğıdın darasını anlayıp düşmek güç olduğundan,
harâm yimemek için, dartmadan önce sözleşme, ya’nî îcâb ve kabûl yapmamalıdır.
Dartdıkdan sonra, (Buna ne vereceğim?) veyâ (Bu, kaç liradır?) deyip,
o parayı verip topdan ya’nî götürü olarak satın almalıdır. Yâhud, fiyâtını
sormadan, meselâ, (Şu kadar liralık peynir ver) demeli. Dartınca parasını verip almalıdır.
Metre ile ölçülen şeyler böyle değildir. Müşterî bunları ölçmeden kullanabilir
ve satabilir. Peşin veyâ veresiye satılan herhangi bir malı teslîm etdikden
sonra, semeni almadan önce, bu malı bu müşterîden, dahâ ucuz veyâ dahâ uzun
müddetle veresiye olarak, aynı cins semenle satın almak fâsiddir. Bu müşterî bu
malı başkasına satmış veyâ hediyye etmiş ise, ondan satın almak câiz olur. Bâyı’
semenin hepsini aldıkdan sonra veyâ satdığı fiyâta veyâ başka cins semenle farklı
fiyâtla satın alması da câizdir.
Nakl edilebilen birşey satın alındığı zemân, müşterînin veyâ vekîlinin bunu
teslîm almadan önce, hiç kimseye, ya’nî ne bâyı’a, ne de başkasına satması câiz değildir.
Fekat hediyye, sadaka veyâ ödünc vermesi câizdir. Bununla borc ödenmez.
Peşin olan semeni ödenen binâyı teslîm almadan önce, ancak başkasına hediyye
etmesi, satması câizdir. Fekat kirâya veremez. Her dürlü alacak, teslîm almadan,
kimseye, veresiye satılamaz. Ya’nî deyn, deyn karşılığı satılamaz.
Bâyı’, mislî olan her çeşid semeni, teslîm almadan ve ölçmeden evvel, semen ayn
– 804 –