Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

ıca, Cum’a vâ’ızları koydular. Bu vâ’ızlar, nemâzdan önce veyâ sonra, hutbenin
ma’nâsını anlatırdı. Cemâ’at, hutbeyi böylece öğrenirdi.
Seyyid Abdülhakîm Efendi “kuddise sirruh” buyurdu ki, (İbâdet, emrleri yapmak
demekdir. Kur’ân-ı kerîmi, hutbeyi okumak ibâdetdir. Bunların ma’nâsını anlamak
emr olunmadı. Bunları anlamak, ibâdet değildir. Kur’ân-ı kerîmi anlamak
için, yetmişiki yardımcı ilmi ve sekiz temel ilmi öğrenmek lâzımdır. Ancak, bundan
sonra, Kur’ân-ı kerîmi anlamağa isti’dâd hâsıl olup, cenâb-ı Hak, ihsân ederse,
anlıyabilir. Herkes anlamalıdır demek, dîne müdâhene etmek olur. Kur’ân-ı kerîmi
anlamak için, isti’dâdı çok olan on sene, orta olan elli sene çalışmak lâzımdır.
Bizim gibi az olanlar ise, yüz sene de çalışsak anlıyamayız. İslâmiyyetde ilm diye,
fâideli bilgilere denir. Fâideli ilm, se’âdet-i ebediyyeyi elde etmeğe, ya’nî Allahü
teâlânın rızâsını kazanmaya vesîle olan ilmdir ki, bunlara, (İslâm bilgileri) denir).
5. ci şart, hutbeyi nemâzdan önce okumakdır. Âkıl, bâlig olan erkeklerin yanında
okuması lâzımdır. Fekat, cemâ’atin işitmesi, anlaması şart değildir.
[(Hindiyye), (Dürr-ül-muhtâr) ve (İmdâd)da diyor ki, (Hutbe okurken, cemâ’at
olarak, bir erkek bulunması yetişir. Hepsi sağır olsalar veyâ uyusalar, hutbe
sahîh olur. Hiç erkek bulunmasa, kadınlar dinleseler, hutbe sahîh olmaz). Görülüyor
ki, cemâ’atin hutbeyi anlamaları zarûret değildir. Çünki, duymaları bile lâzım
değildir. (Dürr-ül-muhtâr)da diyor ki, (Hutbeyi başka dil ile okumak, nemâza
dururken, (Allahü ekber) demek gibidir. Nemâz içindeki düâ ve tesbîhler de böyledir).
İbni Âbidîn buyuruyor ki, (İmâm-ı a’zama göre, arabî okuyabilen imâmın
da bunları başka dil ile söylemesi câizdir. Fekat mekrûhdur. İki imâma göre ise, arabî
okuyabilen imâmın, bunları başka dil ile okuması câiz değildir. [İmâm-ı a’zamın
da bu kavle rücû’ etdiği (Mecma’ûl-enhür)de yazılıdır.] (Velvâlciyye)de, nemâz tekbîrini
söylemek ibâdetdir. Allahü teâlâ, başka dil ile söylenmesini sevmez diyor.
Bunun için, hepsini veyâ bir kısmını başka dil ile okumak, câiz olunca da, ibâdet
içinde tahrîmen, ibâdet dışında tenzîhen mekrûh olur. Nemâzda ayakda, âyet-i kerîmeleri
başka dil ile okumanın câiz olmadığı ise, sözbirliği ile bildirildi. Fetvâ da
böyledir). Diğer üç mezheb imâmı da, iki imâmımız gibi ictihâd buyurarak, arabî
okuyabilenin, başka dil ile okuduğu hutbe sahîh olmaz demişlerdir. (Bedâyı’)da diyor
ki, (Hutbenin bir kısmını arabî, bir kısmını da başka dil ile okumak, arabî nazmı
bozar. Bu ise mekrûhdur). Başka dil ile okuyan, Selef-i sâlihînin yolundan ayrılmış,
bid’at işlemiş olur. Yoldan sapanların Cehenneme gideceği, Nisâ sûresinin
yüzondördüncü âyetinde bildirilmişdir. İbâdet yaparken televizyon, ho-parlör
kullananların da, bu [114]. âyet-i kerîmeyi düşünmeleri lâzımdır].
İmâm-ı a’zama göre, yalnız (Elhamdülillah) veyâ (Sübhânallah) yâhud (Lâilâhe
illallah) demekle hutbe okunmuş olur. Fekat tenzîhen mekrûh olur. İki imâma
göre, en az, Ettehıyyâtü okuyacak kadar uzatmak lâzımdır. İki kısa hutbe yapmak
sünnetdir. İki hutbe arasında oturmamak günâhdır. Peygamberimiz “sallallahü aleyhi
ve sellem” Cum’a hutbesinde bir âyet veyâ sûre okurdu. Hutbede ve her yerde,
sûre okurken, E’ûzü ve Besmele okunur. Âyet-i kerîme okurken, âlimlerin çoğuna
göre, yalnız E’ûzü okunur. Besmele okunmaz. Hatîbin siyâh cübbe giymesi ve
hutbeden önce, minberin sağ yanında sünnet kılması sünnetdir. Hutbeyi ayakda
okumak sünnetdir.
6. cı şart, Cum’a nemâzını cemâ’at ile kılmakdır. İmâmdan başka, hanefîde üç,
şâfi’îde kırk, mâlikîde oniki erkek yetişir. Hutbeyi dinleyen cemâ’atin hepsi gidip,
başkalarının kılmaları câizdir. Hanefîde, müsâfir ve hasta ile de cemâ’at hâsıl
olur.
7. ci şart, Câmi’in herkese açık olmasıdır. Kapıyı kilitleyip içerde kılınırsa, câiz
olmaz. Fekat fitneye sebeb olmamak için, kadınları Cum’a nemâzına câmi’e sokmamak,
nemâza zarar vermez.
Cum’a nemâzının (Vücûb şartları) dokuzdur. Ya’nî, bir kimseye farz olması için
– 260 –