Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

B = 22 Aralıkda tulû’ noktası. KZK'Z' = 21 Mart ve 23 Eylülde meyl dâiresi.
T = 21 Martda ve 23 Eylülde tulû’
noktası.
TC = 22 Hazîran tulû’ ve gurûbundaki
Nısf fadlaya müsâvî ekvator kavsi.
L = 22 Hazîranda tulû’ noktası. FK= F'K' = İrtifâ’-ı kutb kavsleri.
B' = 22 Aralıkda gurûb noktası. FK=ŞV' = Arz-ı belde kavsi.
R = 21 Mart ve 23 Eylülde gurûb
H = Fadl-ı dâir zâviyesi.
noktası.
E = Râsıdın bulunduğu mahal.
L' = 22 Hazîranda gurûb noktası.
BI = 22 Aralıkda gündüz müddetinin
EŞ = Şâkûl (semâya doğru istikâmeti).
yarısı.
TR = Semâda üfk-ı hakîkî dâiresinin
TV' = 21 Mart ve 23 Eylülde gündüz
şark-garb çapı.
müddetinin yarısı.
FEF' = Nısf-ün-nehâr hattı.
LA = 22 Hazîranda gündüz müddetinin VKV'K' = Nısf-ün-nehâr [meridyen] dâiresi.
yarısı.
F = Hakîkî üfkun şimâl noktası.
AV'=CL=GD= 22 Hazîranda Şemsin meyl kavsi.
IV' = 22 Aralıkda Şemsin meyl kavsi.
ZL = 22 Hazîran tulû’undaki Nısf fadla
kavsi.
VTV'R = Semâda ekvator dâiresi.
AF', V'F', IF'= Gâye irtifâ’ kavsleri.
ZA=Z'A = 22 Hazîranda 6 sâatlik mahrekler.
A = 22 Hazîranda zevâl noktası. Z'L' = 22 Hazîran gurûbundaki Nısf
KLCK' = 22 Hazîranda yarım meyl dâiresi.
fadla kavsi.
GN = Güneşin hakîkî irtifâ’ kavsi. LT, BT = Güneşin tulû’undaki sia’ları.
gi bir günde vasatî zemâna göre bilinen vakte, o güne mahsûs olan Ta’dîl-i zemân,
+ ise eklenerek, - ise çıkarılarak, o andaki hakîkî zemâna göre olan vakt elde edilir.
Ta’dil-i zemânın günlük değişmeleri + 22 sâniye ile -30 sâniye arasında olup, bir
senedeki günlük kıymetleri, kitâbımızın sonundaki cedvelde gösterilmişdir.
Ahmed Ziyâ beğ diyor ki, (İnhitât-ı üfuk zâviyesinin açı sâniyesi cinsinden kıymeti,
râsıdın bulunduğu yerin üfk-ı hissîden metre olarak irtifâ’ının kare-kökünün
106,92 ile çarpımına müsâvîdir). İstanbuldaki râsıda yakın olan en yüksek yer
Çamlıca tepesi olup, yüksekliği 267 metredir. En büyük inhitât-ı üfuk zâviyesi 29 dakîka
olur. Reîs-ül-müneccimîn Tâhir efendi, her günün temkinini hesâb ederek, 1283
[m. 1866] de Kâhire rasadhâne müdîri olunca, hâzırladığı cedvelde ve fâdıl İsmâ’îl
Gelenbevî (Merâsıd) kitâbında ve Erzurumlu İsmâ’îl Fehîm bin İbrâhîm Hakkı, 1193
de yazdığı türkçe (Mi’yâr-ül-evkat) kitâbında ve müneccim-başı seyyid Muhammed
Ârif beğ, hicrî şemsî 1286 ve kamerî 1326 senesi takvîminin sonunda diyorlar ki, (İstanbulun
en büyük inhitât-ı üfk zâviyesi 29 dakîka ve üfk-ı hakîkînin altında, ya’nî
sıfırın altında olan bu kadar irtifâ’a âid ziyânın inkisârı 44,5 dakîka ve güneşin (Nısfkutr-ı
zâhirî)si, asgarî 15 dakîka 45 sâniye olduğundan, bu üç irtifâ’, güneşin hakîkî
tulû’dan evvel görülmesine sebeb olurlar. İhtilâf-ı manzar ise, sonra görülmesine
sebeb olur. İlk üç irtifâ’ın toplamından (İhtilâf-ı manzar) mikdârı olan 8,8 sâni-
– 185 –