Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

i gördüğü bir dâiredir. Bu dâire, mer’î üfkun, Erd küresi sathını kesdiği noktalardan
meydâna gelmişdir. Bu noktaların her birinden bir semt düzlemi geçmekdedir.
Güneşin bulunduğu semt düzleminin kesdiği (K) noktasından geçen üfk-ı hissî
düzlemi, semt düzlemini dik olarak, MS hattı boyunca keser. Bu hissî üfka râsıdın
(Sathî üfk)u denir ki, MK düzlemidir. Bir mahalde, muhtelif yükseklikler için,
muhtelif sathî üfuklar vardır. Bunların Erd küresine temâs eden K noktaları, zâhirî
üfuk hattını hâsıl ederler. Râsıdın gözünden çıkan şu’â istikâmetine, ya’nî
MS doğrusuna (Sathî üfuk hattı) denir. Semt düzleminin ZS kavsi, güneşin sathî üfka
nazaran irtifâ’ı olur. Bu kavs, Râsıdın gözünden çıkıp, bu kavsin iki ucundan geçen
iki yarım doğru arasındaki zâviyenin derecesini göstermekdedir. Güneş hareket
etdiği için, MS üfk-ı sathîsinin Erd küresine temâs etdiği K noktası da, üfk-ı zâhirî
hattı üzerinde hareket ederek, üfk-ı sathî her ân değişir. Râsıd, K dan, semâdaki
ZS irtifâ’ kavsine muvâzî çizilen HK kavsinin Râsıd ile güneş arasındaki MZ doğrusunu
kesdiği H noktasına bakınca, güneşi görür. Bu kavsi, güneşin zâhirî üfuk hattına
nazaran irtifâ’ı zan eder. Bu HK kavsinin derecesi, güneşin arka kenârının sathî
üfka nazaran ZS irtifâ’ı kadardır. Bunun için, sathî üfka nazaran irtifâ’ olarak,
HK (zâhirî irtifâ’ı) kullanılmakdadır. Güneş, semâdaki S noktasından gurûb etmekdedir.
Râsıd, Erd üzerindeki K noktasından gurûb etdi sanır. Güneş ve yıldızlar, bir
mahallin sathî üfkunun altına girince, ya’nî bu üfka nazaran irtifâ’ı sıfır olunca, bu
üfkun her yerindeki râsıdlar, bunların gurûb etdiklerini görürler. M noktasındaki
râsıd, güneşin K noktasındaki üfk-ı sathîden gurûbunu görür. Ya’nî, güneşin üst kenârının,
sathî üfka göre, irtifâ’ı sıfır olunca, M noktasındaki râsıdın gurûb vakti olur.
Bunun gibi, râsıdın bütün nemâz vaktleri de sathî üfka göre olan şer’î irtifâ’ları ile
ma’lûm olur. M de bulunan râsıd, güneşin üfk-ı sathîye nazaran olan ZS şer’î irtifâ’ını,
üfk-ı zâhirî hattına nazaran olan HK irtifâ’ olarak gördüğü için, nemâz
K = Güneşden geçen Semt düzleminin LK
zâhirî üfuk hattını kesdiği nokta.
MS =Erd küresine K noktasında mümâs
olan [değen] üfk–ı hissî düzlemine
Râsıdın (üfk–ı sathî)si denir.
HK=Güneşin kenârının üfk-ı zâhirî hattı
üzerindeki K noktasından irtifâ’ıdır.
Bu irtifâ’, güneşin sathî üfka nazaran
olan ZS irtifâ’ına müsâvîdir.
D = C = Ç = İnhitât-ı üfuk zâviyesi.
M = Mahallin herhangi bir yüksek yeri.
ZMF= Güneşin riyâdî irtifâ’ zâviyesi.
– 180 –
ZS = Güneşin, sathî üfka nazaran irtifâ’ını
gösteren, semâdaki semt dâiresi kavsidir.
Bu kavsin derecesi, HK kavsinin
derecesine müsâvîdir.
O = Üfk-ı hakîkî ile üfk-ı sathînin kesişdiği
doğru noktalarından biri.
1- Üfk-ı hakîkî, 2 - Üfk-ı hissî, 3- Üfk-ı
riyâdî, 4-Üfk-ı sathî düzlemleri, 5-Üfk-ı
zâhirî hattı. 6 - Üfk-ı şer’î hattı.
G = Güneşin Erdden görünüşü.
GN= Güneşin hakîkî irtifâ’ı.
B= Mahallin en alçak yeri.