Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

daki meyl – 21 derece 51 dakîka olur. Işık te’sîri ile pilsiz işliyen CASIO hesâb makinesinin
ON 5 sin – 21 ¬ 51 ¬ ∑ sin æ 41 sin = ÷ 21 ¬ 51 ¬ ∑ cos ÷ 41
cos = INV cos ÷ 15 = INV ¬ düğmelerine basınca, makinenin levhasında 4 sâat
7 dakîka bulunur. Bu fadl-ı dâirin zevâl vaktinden [12 den] farkı olan 7 sâat 53
dakîka, güneş merkezinin hakîkî zemâna göre, işrak vakti olur. Ta’dîl – 8 dakîka
olduğundan, müşterek sâate göre 8 sâat 5 dakîkadır. 10 dakîka temkin ilâve edilerek
takvîmlere 8.15 yazılır. Ezânî zuhr vaktinden [7 sâat 22 dakîkadan] fadl-ı dâir
çıkarılınca, gurûbî zemâna göre, işrak vakti 3 sâat 15 dakîka olur. Bayram nemâzı
vaktinin, ihtiyâtlı olması için, dühâ vaktleri Temkin zemânı kadar sonraya alınmış,
bunun için, ezânî sâat ile dühâ vakti, takvîmlere, Temkin çıkarılmadan 3.15
yazılmışdır. (Kedûsî) sonunda diyor ki, (Nısf fadlanın iki mislinden, kışın iki temkin
tarh edilir. Yaz aylarında, iki temkin ilâve, mecmû’un temâmîsi sâate tahvîl ve
6 ya ilâve edilince, ezânî zemâna göre tulû’ vakti olur. İki temkin tarh yerine ilâve
ve ilâve yerine tarh ve netîceye ihtiyât olarak bir temkin ilâve edilirse, (dühâ)
vakti, ya’nî işrak nemâzı vakti olur.) Kedûsînin irtifâ’ risâlesi 1268 [m. 1851] de te’lîf
ve 1311 de tekrâr tab’ edilmişdir.
Aynı günde (İsfirâr-ı şems) vakti, güneşin ön [alt] kenârının zâhirî üfuk hattına
bir mızrak boyu yaklaşdığı, ya’nî merkezinin hakîkî üfukdan 5 derece irtifâ’da
olduğu vakt olup, ihtiyâten 40 dakîkadır. İsfirâr gece yarısından 16 sâat kadar
sonra olacağından ve İstanbuldaki zemân, Londradakinden 1 sâat 56 dakîka
ileri olduğundan bu vaktdeki meyl, gece yarısındaki meylden 5 dakîka 16.5 sâniye
az, ya’nî – 21 derece 47 dakîka 43.5 sâniye olur. Pil ile işliyen tertîbli CASIO makinesinin
anahtarı sağa doğru açılıp, P 1
5 RUN 21 ¬ 47 ¬ 43.5 ¬ ∑ RUN
41 RUN düğmelerine basınca, çok kolay olarak Fadl-ı dâir 4 sâat 7 dakîka 20,87
sâniye bulunur ve anahtar kapatılır. Zevâl vaktinde hakîkî sâat sıfır olduğu için,
hakîkî zemâna göre isfirâr vakti, Fadl-ı dâirin kendisi olur ve vasatî zemâna göre
4 sâat 15 dakîka ve müşterek zemâna göre 4 sâat 19 dakîka olur. Ezânî zemâna göre
zuhr vakti ile Fadl-ı dâir toplamı 11 sâat 29 dakîka, gurûbî zemâna göre isfirâr
vakti olup, bundan bir Temkin çıkarılınca, ezânî zemâna göre isfirâr vakti 11 sâat
19 dakîka olur. Ezânî veyâ mahallî veyâ müşterek vasatî zemânlara göre tulû’
vakti ile gurûb vakti toplamından, takvîmde yazılı olan işrak vaktinin temkin
noksanı çıkarılınca da, İsfirâr-ı şems vakti olur. İsfirâr ile gurûb vaktleri arasındaki
fark, işrak ile tulû’ vaktleri arasındaki fark kadar olup, ihtiyâten 40 dakîkadır.
CASIO fx–3600 P makinesini yukardaki gibi kullanmak üzere tertîb için, aşağıdaki
düğmelerine basılır. MODE ◊ P 1
ENT sin – ENT Kin 1 sin æ ENT Kin 3
sin=÷ Kout 1 cos ÷ Kout 3 cos = INV cos ÷ 15 = INV ¬ MODE ∫
1 Şubat gününde, ikindi nemâzının İstanbuldaki vaktlerini bulalım: Şemsin
meyli – 17 derece 15 dakîka ve ta’dîl-i zemân – 13 dakîka ve 31 sâniyedir.
Fey-i zevâl = tan (temâm-ı gâyetül irtifâ’) ve temâm-ı gâyetül irtifâ’ = arz-ı belde
- meyl olduğundan:
tan (Temâm-ı irtifâ’ı asr-ı evvel) = [1 + tan (arz – meyl)] ve
tan (Temâm-ı irtifâ’ı asr-ı sânî) = [2 + tan (arz – meyl)] münâsebetlerinden
irtifâ’lar bulunur. Privilegin CE/C 41 – 17.15 µ ∑ = tan + 1 = arc tan MS 90 –
MR = ¥ düğmelerine basılınca, irtifâ’ı asr-ı evvel 20 derece 55 dakîka olur. Sonra,
makinenin 20.55 µ sin – 17.15 µ ∑ MS sin æ 41 sin = ÷ MR cos ÷ 41 cos
= arc cos ÷ 15 = ¥ düğmelerine basarak, fadl-ı dâir zemânı 2 sâat 40 dakîka bulunur.
İstanbulda 10 dakîka Temkin ilâve edince, hakîkî zemâna göre asr-ı evvel vakti
2 sâat 50 dakîka, vasatî zemâna göre 3 sâat 4 dakîka, müşterek zemâna göre 3 sâat
8 dakîka olur. Fadl-ı dâir zemânı, ezânî zuhr vaktine [7 sâat 3 dakîkaya] ilâve edilince
gurûbî ve ezânî zemânlara göre asr-ı evvel vakti 9 sâat 43 dakîka olur.
Asr-ı sânî vaktinin irtifâ’ı için CE/C 41 – 17.15 µ ∑ = tan + 2 = arc tan MS
90 – MR = ¥ düğmelerine basılarak 15 derece 28 dakîka ve Fadl-ı dâir zemânı
– 200 –