Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

mı yüzden az olan ufaklık alınırsa], fâizden kurtulmak için, iki karşılığın da ta’yîn
edilmeleri lâzımdır. Şeyhayne göre, ancak bu hâlde [ve selem satışında] niyyet etmekle
fülûs semenlikden çıkar. Urûz gibi olurlar. Ta’yîn edilince, te’ayyün ederler.
Fekat, yine aded ile ölçülürler. Fâizin bir şartı bulunduğu için, ya’nî aynı cins
oldukları için, ta’yîn edilmekle, satışın peşin yapılması te’mîn edilmiş olur. Ta’yîn
edilen malın kendisi verilir. Benzerleri verilemez). Birisinin ta’yîn edilmesi de kâfî
ise de, deynin semen olması ve bunun ayrılmadan önce kabz edilmesi lâzım olur.
Bankada, bono kırdırmanın câiz olmadığı buradan da anlaşılmakdadır.
Zimmînin zimmîlerle ve müslimânlarla alışverişi, müslimânların birbirleri ile alışverişi
gibidir. Yalnız kendi aralarında domuz ve şerâb satmaları da câizdir. Dârül-harbde
[ya’nî, yehûdî, hıristiyan veyâ müşriklerin memleketlerinde] bulunan
mürtedin malları onun mülkü değildir.
Altın ve gümüş, ağırlıkla ölçülür. Basılı liraların ağırlığı belli olduğu için, liraları
sayı ile de kullanmak câiz olur. Kullanırken, ağırlıklarını düşünmek lâzımdır.
On dirhem gümüş para borcu olan kimse, alacaklısına, bunlar yerine bir altın
verse, ya’nî on dirhem borcuna karşı, bir altını peşin olarak satsa câiz olur. Çünki
gümüşler, semen yapılmış olup, te’ayyün etmeleri için, borclunun teslîm alması
lâzımdır. Zâten borcluda bulundukları için, yeniden teslîm almasına lüzûm kalmamışdır.
Çünki, mebî’in ve semenin birlikde te’ayyün etmeleri, veresiye olan satışda
fâizden sakınmak için şart edilmişdir. Ödenip biten borcda, böyle fâiz olamaz.
Borcda, ileride düşülecek fâiz tehlükesi olabilir. (Dürr-ül-muhtâr). Üçüncü kısm,
onikinci maddesinin son sahîfesine bakınız! (Rıyâd-un-nâsıhîn)de diyor ki:
Satışdaki ve ödünc vermekdeki fâiz için, Ömer Nesefînin “rahmetullahi teâlâ
aleyh” (Erba’în-i Selmânî) kitâbındaki otuzüç misâli aşağıya yazıyoruz:
1 — Kile ile satılan birşey, kendi cinsine [meselâ buğdayı buğdaya] peşin satılırken,
birinin hacmi ziyâde olursa, fâiz olur.
2 — Hacmleri müsâvî, fekat biri veresiye [ya’nî söz kesilen yerden ayrılıncıya
kadar te’ayyün etmez] ise, yine fâiz olur.
3 — Dartarak satılan birşey, kendi cinsine [meselâ beşibiryerdeyi, altın liralar
karşılığı] peşin satılırken, verilen ile alınanın ağırlığı müsâvî olmazsa, fâiz olur.
4 — Veznleri müsâvî, fekat biri veresiye ise, fâiz olur. Vezn veyâ hacmleri müsâvî
olmıyan peşin satışda, fâizden kurtulmak için, vezni veyâ hacmi az olan malın
yanına, aynı cinsden olmıyan, başka az birşey de ilâve edip, iki şey bir arada iken,
pazarlık etmelidir. Böylece fâizden kurtulunur ise de, ilâve edilen şeyin kıymeti az
ise, harâma yakın mekrûh olur. O şeyi, pazarlıkdan sonra ilâve ederse câiz olmaz.
5 — Kile ile satılan şeylerden, aynı cinsden olmıyanlar, birbiri ile [meselâ, arpayı
buğdaya] satılırken, hacmleri aynı olsa da, veresiye satmak, ribâ [ya’nî fâiz]
olup, hacmleri farklı olsa da, her ikisi peşin câizdir.
6 — Dartılarak satılan şeylerden aynı cinsden olmıyanlar, birbiri ile [altın, gümüş
ile] satılırken, ağırlıkları eşit olsa da, biri veresiye olunca fâiz olur. Ağırlıkları
farklı olsa da, ikisi peşin [eline teslîm etmek] câiz olur. Altınlı ve gümüşlü eşyâyı,
birbiri karşılığı veresiye satmak fâiz olur.
7 — Vezn ile ve kile ile ölçülen ve ölçülmeyen herşey, kendi cinsi ile, veresiye
satılınca, mikdârı aynı olsa da, fâiz olur.
8 — Kile ile veyâ vezn ile ölçülen birşeyi, kendi cinsi karşılığı, ölçmeden topdan
satmak fâiz olur. Mikdârları müsâvî ise de, fâiz olur. Çünki, böyle şeylerin satışında,
söz kesilirken, ölçülerek, mikdârlarının aynı olduğunu bilmek, bey’in sahîh
olması için, şartdır.
9 — Birkaç kimse arasında müşterek olan, kile veyâ vezn ile ölçülen bir malı,
ölçmeden paylaşmak fâiz olur. [Çünki, üçüncü kısm, yirminci maddede bildirildiği
gibi herbiri, kendi payında bulunan diğerinin mülkünü, diğerinde kalan ken-
– 856 –