Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

al dese, gümüş yerine altın alsa, câiz olur. Borclunun vekîli, borcu ödeyince, borcludan
ister. Yemîn keffâreti veyâ zekât vermek için vekîl olan, verince, emr edenden
istiyebilmesi için, emr verilirken, sonra sana öderim denilmesi lâzımdır. Filâna
benim tarafımdan on altın ver dese, yâhud benim tarafımdan demeyip, ona olan
borcumu dese, sonra vekîle ödemesi lâzım olur. Mâlımın zekâtı olarak veyâ sadakam
olarak veyâ filâna hediyyem olarak ver dese, sonra öderim demezse, vekîl verdiğini
âmirden istiyemez. Vekîl öderken Beyyine [ya’nî iki şâhid] bulunmazsa veyâ
makbûz almazsa, mes’ûl olmaz. Emr verilirken, bunlar istenildi ise, mes’ûl
olur. Falana olan borcumu ver diyerek vekîl etdikden sonra, alacaklı mürted olsa
ve ölse, vekîl borclunun parasını öder. Çünki mürtede vermesi câiz değildir. Borcumu
öde diyerek vekîline on altın verse, vekîl bunu vermeyip kendi parasından
verse veyâ alacaklıya on altınlık mal satsa, yâhud ondan alacağı on altın ile takas
etse [ödeşse] câiz olur. Ya’nî borclunun borcu ödenmiş olur. Dâr-ül-harbde harbînin
vekîli olsa, biri veyâ ikisi müslimân olunca, vekâlet bâtıl olur. Sadaka için verilen
parayı kendi ihtiyâcına sarf edip, sonra kendi parasından o kadar sadaka verse,
câiz olmaz. Sarf etdiğini geri verir. Aldığı para yanında iken, kendi malından
verirse câiz olur. Sendeki buğdayımı falana sadaka ver dese, falan da vekîle buğdayı
sat parasını bana ver dese, buğday sâhibinin izni olmadan satamaz. Çünki, sadaka
kabz edilmedikce mülk olmaz. Falandaki alacağımı alıp sadaka ver dese, vekîl
de önce kendi malından sadaka verip, sonra borcludan alması câiz olur). (Fetâvâ-yı
Kâdîhân)da diyor ki, (Birisine, herşeyde vekîlimsin dese, yalnız malını korumak
için vekîl etmiş olur. Her şeyde vekîlimsin, emrin câizdir dese, bey’ ve şirâ
ve hibe, ya’nî hediyye etmek ve sadaka gibi bütün alış verişde vekîl yapmış olur).
İbni Âbidîn (Hibe)yi anlatırken diyor ki, (Hibe, ya’nî teberru’ ve hediyye, karşılık
beklemeden, ayn olan malını, zengine vermekdir. Menfe’at hediyye edilmez.
İ’âre edilir. Deyn, ya’nî alacak, ancak borcluya veyâ bundan almasını emr etmek
şartı ile, başkalarına hediyye edilebilir. Verdiği malın, kendi malı ile meşgûl
olmaması ve hisse-i şâyı’alı olmıyacak sûretde ayrı olarak kabz olunması lâzımdır.
Kurban maddesine bakınız! Verenin, hediyye etdim, hibe etdim gibi âdet olan sözü
söylemesi, alanın kabûl etdim demesi veyâ kabz etmesi ile temâm olur. Kabz
edince, mülkü olur. Tabağı, hayvanı, evi hediyye ve teslîm edip de, yemeğini, semerini,
evdeki eşyâyı hediyye etmez ise, câiz olmaz. Bunların aksi câiz olur. Çünki,
yemek, semer ve eşyâ, verenin mülkü ile meşgûl değil, şâgildirler. Kısaca, şâgil
hediyye edilir. Meşgûl hediyye edilmez. Yalnız, tarladaki ekin, ağaç şâgil oldukları
hâlde, hibe edilemezler. Sadakanın ve rehnin kabz edilmeleri de böyledir. İki
kimse, ortak oldukları bir evi birine hediyye etseler, câiz olur. Bir kimse, evini iki
kişiye hediyye etse, câiz olmaz. Çünki, taksîmi mümkin olan şeyi, hisse-i şâyı’alı
olarak vermek câiz değildir. On lirayı iki fakîre sadaka veyâ hediyye etmek câiz
olur. Çünki, fakîre hediyye olarak verilen şey sadaka olur. Ya’nî, sadaka ahkâmına
uymak lâzım olur. Sadakanın hisse-i şâyı’alı verilmesi câizdir ve sadakayı geri
almak câiz değildir. On lirayı iki zengine sadaka veyâ hediyye etmek câiz değildir.
Çünki zengine sadaka diyerek verilen şey hediyye olur ve hediyye ahkâmına uymak
lâzım olur. Şüyû’ olmaması için, on lirayı ikiye ayırıp, herbirine beşer lira vermek
lâzımdır. Hediyye verirken belli olmıyan birşey karşılık isterse, bu şart bâtıl
olur. Belli birşey isterse, ikisinin de birlikde kabz etmesi lâzım olur. Kabzdan evvel
hibe ahkâmı, kabzdan sonra bey’ ahkâmı cârî olur. Bunun için, kabzdan sonra,
yalnız birisi vazgeçemez. Birisi kabz etmezse, herbiri vazgeçebilir).
(İhtiyâr)da diyor ki, (Ömrî) denilen hibe câizdir. Ya’nî, ömrün boyunca evim
senin olsun deyince, öldükden sonra ev, sâhibine, sâhibi ölmüş ise, vârislerine geri
verilir. (Rukbî) denilen hibe, tarafeyne göre bâtıldır. Ya’nî, sen ölürsen benim
olsun. Ben ölürsem senin olsun diyerek evini birisine vermek bâtıldır. Herbiri, ötekinin
ölümünü terakkub etdiği, beklediği için, rukbî denilmişdir. Mülk edinmeği
– 838 –