Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

Veresiye satdığı malın semeni için rehn veyâ kefîl alabilir ve bunlardan mes’ûl
olmaz. Rehn ile, kefîl ile sat denildi ise, böyle satması lâzımdır.
Vekîl, semeni almadan, sâhibine kendi malından vermeğe zorlanamaz. Semeni,
müşterîden, sâhibi de alabilir. Ücretsiz vekîl, müşterîden semeni almağa mecbûr
değildir. Fekat, semeni almak için, sâhibini vekîl etmesi lâzımdır. Dellâl ya’nî
komisyoncu ve simsâr gibi, ücretli vekîller, semeni almağa mecbûrdur. Satmağa vekîl
olan, alışverişi ikâle edebilir. Fekat bu ikâle, sâhibi için olmaz. Mal kendinin
olup, semeni sâhibine öder.
Borc ödeme vekîli, kendi malından ödese, sâhibinden bunu ister. Kâğıd lira ödemeğe
me’mûr olan vekîl, kendi malından altın ödese, sâhibinden kâğıd lira alır. Altın
ödemeğe vekîl olan, kâğıd ödese, kâğıd alır. Vekîli, alacaklıya kendi malını satıp,
sâhibinin borcunu öderse, sâhibinden borc kadar alır.
Filâna ödünc veyâ sadaka veyâ hediyye ver dese, vekîl bunu verince, emr edenden
istiyemez. Sonra ben sana veririm dedi ise, istiyebilir.
Herkes, ancak kendi mülkü için emr verebilir. Başkasının malını denize at dese,
atılmaz. Atan öder. Borcumu, kendi malından öde dese, vekîl kabûl etse bile,
ödemeğe mecbûr olmaz. Fekat, vekîlde alacağı veyâ emânet parası varsa, emri yapmağa
[ödemeğe] mecbûrdur. Malımı satıp öde dese, bu emri, yalnız ücretli vekîl
yapmağa mecbûr olur.
Falan alacaklıma ver diye, vekîle para verse, bunu, sâhibin başka alacaklılarına
veremez. Parayı alacaklıya vermeden, sâhibi ölse, para vârislerine geri verilir.
Alacaklılar mîrâsdan isterler.
Alacaklıma verip, senedin arkasına yazdır veyâ vesîka al diyerek vekîle para verse,
vekîl ödeyip, vesîka almasa, alacaklı inkâr ederse, vekîl öder.
Vekîle verilen para, ta’yîn ile te’ayyün eder. Bu para telef olsa, vekîl azl olur.
Vekîl, aldığı parayı kendi için harc edip, sâhibinin istediği malı kendi parası ile satın
alsa, aldığı mal kendisinin olur. (Dürer-ül-hükkâm).
[1288] de İstanbulda basılan (Dürr-üs-sukûk) kitâbı, İstanbuldaki islâm mahkemelerinin
ba’zı karârlarını bildirmekdedir. Birinci cildi, onbeşinci [15] sahîfesinde
diyor ki: (Bir tüccâr, zekâtı olan beşyüz kuruş beyâz beşliği, hacca gitmekde
olan Mûsâ efendiye teslîm eder. Bu zekâtı, Medîne-i münevvere şehrinde bulunan
İbrâhîm efendiye teslîm etmesini ve kendi zekâtı olduğunu ona söylemesini
emr ederek Mûsâ efendiyi vekîl yapar. Mûsâ efendi, vekîl olmağı kabûl edip, beşyüz
kuruşu teslîm alır. Fekat, İbrâhîm efendi vefât etmiş olduğundan, Mûsâ efendi,
bu zekâtı, Medînede bulunan başka fakîre verir. Vekîl, zekâtı, emre uygun vermediğinden,
beşyüz kuruşu, sâhibi geri isteyince, sâhibine geri vermesi lâzım
olur). Sadakayı belli bir fakîre vermeğe vekîl olan kimse, sadakayı başkasına verirse,
sadakanın sâhibi sadakayı, vekîlden geri istiyemez.
Da’vâcı ve zanlı, birbirinin gönlü olmasa bile, kendilerine avukat [ya’nî da’vâ
vekîli] tutabilir. Avukat, sâhibi aleyhinde, mahkemede konuşabilir, başka yerde
konuşamaz. Konuşursa dinlenmez ve vekîllikden çıkar. Aleyhe hiç konuşmamak
üzere, avukat tutulabilir. Konuşursa azl olur.
Avukat, mal almağa vekîl değildir. Mal almağa vekîl olan da, sâhibine avukatlık
yapamaz.
Sâhibi, başkasının hakkı karışan vekîlini azl edemez. Başkasının hakkı karışmadı
ise azl edebilir. Bu takdîrde vekîl de kendini azl edebilir. Azl olunan vekîlin azl
haberini alıncıya kadar yapdığı işler, câiz olur. Kendi kendini azl eden vekîl, sâhibine
bildirinciye kadar iş yapar. Alacaklı, borclunun bildiği vekîlini, borclunun
haberi olmadan azl edemez.
Vekîlin işi bitince, vekîllik de biter. Sâhibin ölümü ile de, vekîllik biter ise de baş-
– 836 –