Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

den ve alan, ona bakmağa râzı oldukdan sonra, geri alamaz. [Mecelle, Madde 855.]
Kadının, kendini veyâ kızını nikâh etmesi şartı ile, bir malı tekrâr kendisine satması
şartı ile, arsanın hepsinin vergisini müşterînin ödemesi şartı ile yarısını satması,
müşterîye olan borcundan ödenmemek şartı ile satmak, ağaçdaki meyveyi
bâyı’ toplaması, buğdayı un yapması, mebî’i bir müddet müşterîye teslîm etmemesi,
peşin olan semeni vermeden önce mebî’i teslîm etmesi, peşin olan semenin başka
şehrde verilmesi, satılan evde bâyı’ın bir müddet oturması veyâ malı bir müddet
sonra teslîm etmesi veyâ müşterînin bâyı’a birşey borc vermesi veyâ hediyye
etmesi veyâ satması, kirâya vermesi, yâhud bâyı’ kumaşı dikdikden sonra vermesi
şartı ile bey’, fâsiddir.
(Hindiyye)de diyor ki, (Bu hayvânı sana bin liraya satdım. Şu hayvânını da, fazla
olarak bana vermek şartı ile dese, câizdir. Müşterînin semeni artdırması olur.
(Fazla olarak) demeseydi, hediyye olup, fâsid olurdu. Başka birine ödünc vermesini
şart etmek câiz olur. Bâyı’in müşterîye veyâ müşterînin oğluna birşey hediyye
etmesi, sadaka vermesi şartı ile satın almak fâsiddir. Hediyye edilecek şey, mebî’
yapılırsa, ya’nî birinci mebî’ ile birlikde olarak satılırsa, bu satış fâsid olmaz. Bir
evi mescid yapılması şartı ile satmak fâsiddir. Fakîrlere sadaka edilmesi için ta’âm
satmak ve kabristân yapılması için arsa satmak fâsiddir. Müşterînin bâyı’a bir müddet
hizmet etmesi şartı ile bey’ fâsiddir. Çünki, kirâ şartı bulunan bey’ olur. Evi,
yıkması şartı ile satmak sahîh ve şart bâtıl olur. Semeni bâyı’in alacaklısına vermesi
şartı ile satmak câizdir. Müşterînin bâyı’in alacaklısına kefîl olması şartı ile
bey’ fâsiddir. Falandan alacağım olan para ile diyerek satın almak fâsiddir. [Borclusunun
hâzırlayıp verdiği bono ile başkasından birşey satın almanın câiz olmadığı
buradan da anlaşılmakdadır.] Semenin, bâyı’in göstereceği kimseye verilmesi
şartı ile birşey satın almak fâsiddir. Semeninden tenzîl etmeği şart ederek satmak
câizdir. Semeninden belli mikdâr hediyye vermeği şart ederek satmak câiz değildir.
Bağçenin etrâfına bâyı’in dıvar çekmesi şartı ile meyveleri satın almak fâsiddir.
Bâyı’, dıvar çekerim, meyveleri satın al demesi câizdir. Müşterî muhayyer olur.
Buhârâda peşin satıp veyâ ödünc alıp, Semerkandda ödemeği şart etmek câiz
değildir. Gebe olduğu şartı ile hayvân satmak fâsiddir. Sütü çokdur diyerek hayvân
satmak câizdir. Karpuzu, kavunu tatlı olmak, kuşu güzel ötmek şartı ile satın
almak fâsiddir.
Fâsid bey’de müşterî bâyı’in izni ile kabz ederse, mülkü olur. Fekat geri vermesi
lâzım olur. Kullanması ve başkasına temlîk etmesi harâm olur. Temlîki nâfiz olup,
bâyı’in geri almak hakkı kalmaz. Kirâya vermesi ile bâyı’in hakkı gitmez.
Zimmîlerin bey’ ve şirâ yapmaları, müslimânların yapmaları gibidir. Yalnız, birbirlerine
şerâb ve domuz alıp vermeleri câiz olur. Sahîfe 810 başına bakınız! Çalgı
âletlerini bunları çalanlara satmak, İmâmeyne göre câiz değildir. Kara ve deniz
haşerâtını, yimek için satmak câiz değildir. Bunları tıbda ve sanâyı’da kullanmak
için satmak câiz olur).
(İbni Âbidîn) diyor ki, (Fâsid olan şart, sözleşmeden önce bildirilip, sonra bu
şart üzerine sözleşilirse, bey’ fâsid olur). (Dürer-ül-hükkâm)da, (Mecelle)nin
189. cu maddesini şerh ederken diyor ki, (Akdden önce fâsid şartı va’d edip, akd
yaparken söylemezler ve akdden sonra va’dini yaparsa, bey’ fâsid olmaz).
254. cü ve sonraki maddelerin şerhinde diyor ki, (Bâyı’, akdden sonra, orada veyâ
başka yerde, mebî’i belli mikdârda artdırabilir. Yâhud, bu değerde başka bir mal
vermeği va’d edebilir. Müşterî, bunu işitince, kabûl ederse, bâyı’in va’dini yapması
lâzım olur. Pişmân olursa, yapmakdan vazgeçemez. Bâyı’ akdden sonra, semenin
bir kısmını veyâ hepsini almış olsa dahî, semenin bir mikdârını müşterîye hediyye
edebilir. Akdden sonra, bâyı’in mebî’ mikdârını artdırması veyâ semenin bir
mikdârını azaltması asl akde dâhil olur. Ya’nî ilk akd, artan mebî’ ve azalan semen
üzerinde yapılmış olur. Yirmi liraya, yirmi karpuz pazarlık edildikden sonra, bâ-
– 812 –