Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

âzı olmazsa, havâleyi kabûl eden ödeyince, ödediğini, havâle verenden istiyemez.
Ona olan borcuna da sayamaz. Bu üçüne zor ile yapdırılan havâle sahîh olmaz. Bir
alacaklının, borclusuna, sendeki alacağımı, falancaya ver demesi ile havâle yapılmış
olmaz. Borcunu almağa, falancayı vekîl etmiş olur.
Havâleyi veren ile alanın akllı olması, kabûl edenin ise, hem âkıl, hem de bâlig
olması lâzımdır. Fekat, bunların sözleşmesi ile yapılan havâle ile borcun ödenebilmesi
için, havâle veren ve alan çocukların velîlerinin, sonradan izn vermeleri
lâzımdır.
Rüşvet, kumar borcu ve hür insan, leş ve kan satışı semenlerinin borcları, sahîh
borc olmadıklarından, bunların havâle edilmesi sahîh olmaz. Fâsid satış bedeli için
de, havâle sahîh değildir.
Ödemekden ve ibrâ [afv]dan başka yol ile kurtuluş olmıyan borclara (Deyn-i sahîh),
ya’nî, sahîh borc denir. Zekât borcu, deyn-i sahîh değildir. Çünki, borclu ölürse
veyâ mal elinden çıkınca zekât vermesi afv olur. Böyle sahîh olmıyan borclar
havâle edilemez. Rehn, âriyet, emânet, mudârebe, şirket ve kirâya verilmiş olan
mallar, sahîh borc olmadıklarından, havâle edilemez. Çünki bunlar, deyn değildir,
ayndır. Ayn olan mal, sahîh borc olmadığı gibi, havâle de edilemez. Hak da havâle
edilmez. Meselâ ordu kumandanının, ganîmetden hakkı olan bir gâzîyi, başka
birine havâle etmesi veyâ mâliyyenin bir me’mûra veyâ emekliye vereceği ma’âşı,
bankaya havâlesi sahîh olmaz. Çünki, ganîmet ve ma’âş hakdır. Ele geçmeden önce
mülk olmaz ve ordu kumandanı ve mâliyye, bunlara borclu olmaz. Kumandan
ve mâliyye, bankayı veyâ başkasını, teslîme vekîl etmiş olur. Fekat, gâzînin veyâ
emeklinin, bir alacaklısını, kumandan veyâ mâliyye üzerine havâlesi câizdir. Çünki,
burada hak değil, bir kimseye olan borc havâle edilmekdedir. Satılan malın semeni,
ya’nî bedeli, kirâ bedeli ve ödünc verilen [mislî] eşyâ, sahîh deyn [borc] olduklarından,
havâle olunurlar.
Havâle olunan borcun cinsi ve mikdârı ma’lûm olması lâzımdır. Meselâ, filânda
olan alacağını, havâle olarak kabûl etdim dese, havâle sahîh olmaz.
Havâle kabûl eden bir kimse, bu borcunu, bir dördüncü kimseye ve hattâ, havâleyi
yapmış olan birinci borcluya da havâle edebilir. Ya’nî havâle ve kefâlet borcları
da havâle olunabilir. Fekat bunu, havâleyi ve kefâleti kabûl eden, ya’nî borclanan
havâle edebilir. [Bir şahs, bir alacaklısını, havâle yolu ile alacaklı olduğu kimseye
havâle edemez. Ya’nî, tekrâr yapılması câiz olan havâlelerde, alacak şahs hiç
değişmemekdedir. Bu şahsa ödiyecek olanlar değişmekdedirler.
Şimdi bir kimse, mal satmak veyâ kirâ, ödünc vermek karşılığı alacaklı olunca,
borclusu bir sened, ya’nî bono hâzırlayıp, bu kimseye veriyor. Bu kimse, bu bonoyu,
borclu olduğu başka birisine verirse, buna olan borcunu, bonoyu hâzırlamış olana
havâle etmiş oluyor. Bu havâle fâsiddir. Bu bonoyu alan üçüncü şahs da, bunu
bir alacaklısına verince, bunu da, yine bonoyu hâzırlamış olana havâle etmiş oluyor.
Bu ikinci havâle de câiz değildir. Çünki bono elden ele dolaşdıkca, alacaklılar
değişiyor. Ödiyecek olan birinci şahs hiç değişmiyor. Havâlenin tekrâr havâlesinde
ise, alacaklının değişmemesi, ödiyecek şahsların değişmeleri lâzım olduğu
için, bir tüccârın bonosunun, havâle olarak elden ele dolaşmasının sahîh olmadığı
anlaşılmakdadır.]
Havâle yapıldığı zemân, havâleyi veren kimse ve bunun kefîli, borcdan berî olur,
kurtulurlar. Havâleyi alan, alacağını bundan istiyemez. Hattâ, havâle veren ölürse,
vârislerinden de istiyemez. Havâleyi kabûl edenden istemesi lâzım olur.
Havâle alanın, alacağını, havâleyi verenden de istiyebilmesi şart edilebilir. Bu
zemân, havâleyi kabûl eden kefîl yapılmış olur. Çünki, alacaklı, alacağını borcludan
da, kefîlden de istiyebilir. Kabûl eden iki kimse ise, borcu yarı yarıya öderler.
Havâle, iki sebeble bozulur, yok olur:
– 832 –