Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

elli olmıyan zemânlara te’cîl câiz değildir, fâsiddir. Meselâ, semenin yarısını peşin,
yarısını da, yolcusu geldiği zemân vermek şartı ile satın almak fâsid olur.
Yolcunun geleceği günü bildirirse sahîh olur. Peşin satışdan sonra yapılan borcun
te’cîli zemânının iyi belli olması şart değildir. Veresiye satışda bâyı’ vakt gelmeden
parayı istiyemez. Bunun için müşterînin bir sened veyâ bono yazıp bâyı’a vermesi
iyi olur. Semen belli günlerde taksîdle olup, taksîdlerin biri vaktinde ödenmezse,
sonrakilerin hepsi peşin olması şartı ile bey’ câizdir. (Bey’ ve şirâda fâiz)in
sahîfe sonuna bakınız!
Kirâ karşılığı ve mal telef etmek karşılığı olan borclar da, iyi belli zemâna
te’cîl olunabilir ise de, ödünc verme ile olan borc veyâ sarf satışı bedeli ve ölünün
borcu te’cîl olunamaz. Çünki borcun te’cîli, aynı cins malın, belli zemânda, veresiye
bey’i olup, fâiz olur. Müşterî vefât ederse, te’cîl zemânı beklenmeden mîrâsından
borcu hemen ödenir. Bâyı’ ölünce, vârisleri te’cîl zemânını beklemeğe
mecbûrdur. Veresiye pazarlık edip, zemân bildirilmez ise, te’cîl bir ay sayılır. Nitekim
selemde ve yemînde de bir ay kabûl olunur. Veresiye veyâ peşin olmasında,
sonradan uyuşulmazsa, bâyı’in sözü kabûl edilir. Ya’nî peşin olduğu kabûl edilir.
Te’cîl zemânında uyuşulmazsa, müşterînin sözü kabûl olunur. İstanbulda mal
satın alıp, parasını Bursaya gidince gönderirim dese, ödeme günü belli olmadığı
için câiz olmaz.
Semenin cinsi söylenmedi ise, söz kesilirken orada kullanılan semen anlaşılır.
Burada, piyasadaki paraların mâliyyeti, ya’nî hakîkî kıymeti ve revâcı, ya’nî geçer
kıymeti müsâvî ise, bey’ sahîh olur. Müşterî hangi parayı isterse verebilir. Geçer
kıymetleri farklı ise, en yükseğini verir. Geçer kıymetleri aynı olup, mâliyyetleri
farklı ise, cinsi, sıfatı söylenemezse, bey’ fâsid olur.
Söz kesilirken, şu kadar lira denildi ise, piyasada kullanılan yüzlük veyâ elliliklerden
dilediğini verir. Fekat semenin cinsi söylendi ise, cinsi değişdirilemez. Meselâ
Hamîd, Reşâd, İngiliz, Cumhûriyyet altını veyâ kâğıd lira denildi ise, o cinsi
vermek lâzım olur. Değeri değişince, adedini değişdiremez. Ödünc ödemek de ve
kirâ bedeli de böyle olup aynı cinsden ödemek lâzımdır. Ya’nî semenin kendi ta’yîn
edilince, te’ayyün etmez ise de, cinsi, mikdârı ve vasfı ta’yîn edilince, bunlar
te’ayyün ederler. Ma’den ve kâğıd paralar (Kesâd) olursa, ya’nî kıymetden düşerse,
ya’nî geçmez olursa, imâm-ı Ebû Yûsüfe göre pazarlıkdaki, imâm-ı Muhammede
göre, revâcdan kalkdığı zemândaki kıymeti verilir. İmâm-ı Ebû Yûsüf kavli ile
hareket olunur. Bâyı’, geçer akçadan o kadar parayı almağa mecbûrdur.
(Hadîka) sonunda diyor ki, (Bey’ ve şirâda ve icârede ve ödünc vermekde ve nikâhda
altın ve gümüş mikdârını ağırlık olarak bildirmek lâzımdır. Semen sözleşme
zemânında hâzır ise, göstermek yetişir. Mikdârını bildirmeğe lüzûm kalmaz. Altının,
gümüşün mikdârları ağırlık olarak bildirilmezse, sözleşmeleri sahîh olmaz.
Fâsid olur. Sayı ile bildirilince de sahîh olacağı imâm-ı Ebû Yûsüfden haber verildi
ise de, bu haber za’îfdir. Buna uymak câiz olmaz. Tarafeyne göre, [ya’nî
İmâm-ı a’zama ve imâm-ı Muhammede göre] nass olan yerde urf mu’teber değildir.
Lâkin hükûmetler tarafından basılmış olan altınların ve gümüşlerin ağırlıkları
bellidir. Söz kesilirken sayıları söylenince, belli olan ağırlıkları kasd olunmakdadır.
Eshâb-ı kirâm ve Tâbi’în, sözleşmelerinde yalnız sayı söylerlerdi. Sayı söylemek,
ağırlık söylemek yerine geçerdi. Bunun için, bugün de, söz kesilirken gösterilmiyen
altın ve gümüş paralar sayı ile söylenince, ağırlıkları düşünülmelidir. Böyle
düşünülerek yapılan sözleşmeler sahîh olur. [Bir altının, bir gümüşün kaç gram
olduğunu bilmek ve ağırlığın mikdârını düşünmek şart değildir.] Yeryüzünde,
altın ve gümüşden ilk para basan Âdem aleyhisselâmdır. İslâmiyyetde ilk para basan
hazret-i Ömerdir. Hicretin onsekizinci senesinde, acem paralarının şeklini ve
yazısını aynen basdırdı. Hazret-i Mu’âviyenin basdırdığı altınlar üzerinde, elinde
kılınç bulunan resm vardı. İlk olarak yuvarlak gümüş parayı, Mekkede Abdüllah
– 801 – Se’âdet-i Ebediyye 3-F:51