Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

niyor. Kurtarılan bu nötronların hızı, dahâ azalıp, termik nötron olunca inşikak yapıyorlar.
Bunu başarmak için, tabî’î Uranium parçası içine, nötron yakalamıyan
çekirdekli atomlardan yapılmış maddeler karışdırılıyor. Bu maddelere (modérateur)
deniyor ki, nâzım (tanzîm edici) demekdir. Sür’atle saçılan nötronlar, nâzım
madde çekirdeklerine çarparak, enerjileri azalıyor. Tabî’î uranium içine, nâzım
madde konmazsa, zincirleme inşikak elde edilemez. Nâzım olarak, atom ağırlığı
az olan maddeler kullanılır. Çünki, bir nötron, büyük çekirdeğe çarpınca, sür’ati
hemen değişmeden, ayrılır. Çok küçük çekirdeğe, meselâ bir protona (ya’nî hidrogen
atomunun çekirdeğine) çarparsa, birkaç çarpmada, bütün enerjisini gayb edebilir.
Bugün nâzım madde olarak, saf grafit hâlinde, karbon, ya’nî saf kömür kullanılmakdadır.
İkinci derecede, deutérium (döterium) ismi verilen ve hidrogen gazının
bir izotopu olan madde kullanılıyor. Döteryum maddesi, ağır su ismindeki
bileşiği hâlinde kullanılmakdadır. Hidrogenin çekirdeğinde, yalnız bir proton
bulunduğu hâlde döteryum atomu çekirdeğinde bir proton ile bir nötron vardır.
Ya’nî atom ağırlığı ikidir. Ağır su, grafitden dahâ elverişli ise de, elde etmesi pek
pahâlıdır. Tabî’î uranium yerine, Uranium 235 i çoğaltılmış uranium kullanılırsa,
nâzım olarak âdî, bildiğimiz su da kullanılabilir. İçerisinde, uygun bir şeklde yerleşdirilmiş,
nâzım madde ile uranium bulunan âlete (Pil) denir. Bir reaktörde
hâsıl olan nötronların hepsi, inşikak için kullanılmaz. Aksi takdîrde infilâk olur,
bomba olur. Nötronların, bir inşikakda meydâna gelip, yeni bir inşikak yapıncıya
kadar geçen zemân, bir sâniyenin binde biri kadardır. Reaktörlerde, inşikaklara
sebeb olacak nötron mikdârını tanzîm etmek çok mühimdir. Bu mikdâr az olursa,
âlet çalışmaz. Fazla olursa, infilâk hâsıl olur.
Reaktörler çalışırken ısınır. Isınınca, nötronların sür’ati artar ve reaktördeki
maddeler de bozulur. Reaktörlerde soğutma tertîbâtı çok mühimdir. Soğutma, ağır
su veyâ ergimiş sodium ma’deni veyâ münâsib gaz (karbon dioksid veyâ hidrogen
veyâ helium) akımı ile yapılır. Soğutma tertîbâtı ile işlemiyen reaktör, bozulur, çalışmaz.
Yoksa, atom bombası hâline dönmek tehlükesi olmaz.
Reaktörlerde Uranium 235 bitince, yenilemek lâzımdır. Bugün, reaktörlerde
Uranium 238 izotopu da, nötron çarparak, plutonium hâline çevrilip, bu inşikak
etdiriliyor. Böylece, uranium ile çok zemân çalışıyor.
Bugün reaktörler, thorium 232 elemanı ile de çalışdırılmakdadır. Bu ma’denin
atom çekirdeği, bir nötron alarak, thorium 233 şekline dönüyor. Bu izotop thorium
ise, radioaktif olup, iki kerre beta şuâ’ı verdikden sonra, Uranium 233 hâline
dönüyor ki, uraniumun bu izotopu da inşikak edebilmekdedir.
Reaktörlerde hâsıl olan radioaktif maddelerin ba’zısı gaz hâlindedir. Bu maddeler
ve inşikaklarda hâsıl olan gamma şuâ’ları, insan, hayvan ve nebâtlar için çok
zarârlıdır. Bunları sızdırmıyacak şeklde, her reaktörü, ma’den örtü ile sıkı örtmek
ve beton-arme içine almak lâzımdır. Ekseriyâ dörtde üçü toprağa gömülür. Etrafda,
zarârlı maddeleri haber verecek hassas âletler bulundurulur. İşçilerini, doktorlar
sık sık mu’âyene eder. Atom sanâyi’inde çalışanların ölüm mikdârı, diğer yerlerde
çalışanlardan fazla değildir.
Uranium bir ma’den olup, arz kabuğunda, meselâ, bakırdan az değildir. Fekat,
yer yüzünde çok yayılmış olduğundan, bir ton kayada, bir kilo veyâ birkaç gram
bulunur. Bunun için, elde etmesi güç ve pahâlıdır. Bir tonda, on kilo bulunan filizine
nâdir rastlanmakdadır. Afrikanın ortasındaki Niger topraklarında ve Keralada
çok bulunmakdadır. Plutonium, reaktörde, uranium 238 den meydâna gelen
bir ma’dendir. Çok zehrli olup, miligramın binde yedi mikdârı insanı öldürür. Çok
dikkatli ve gizli üsûllerle serbest hâlde elde edilmekdedir. Thorium ma’deni tabî’atde
mevcûddur ve mikdârı, uraniumdan dört def’a fazladır.
Reaktörlerde kullanılan grafit, sun’î olarak Achéson üsûlü ile elde edilmekdedir.
Bunun için, kok tozu ile petrol hamur yapılıp, tedrîcen [800 0 C] ye kadar ısıtı-
– 556 –