Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

ılarını birbirlerine satarlar. Bir kimse malını başkasının dükkânında satmak şartı
ile şirket fâsid olur. Kâr satıcının olmak ve dükkân sâhibine ücret vermek lâzımdır.
Akd ile şirket yedi dürlü olur:
A) Mufâvada, ya’nî müsâvât şirketi: Şirket malının hepsini kullanmak hakkı ve
koydukları sermâyenin hisse mikdârı ve kâr taksîminin, bütün şerîkler için müsâvî
olması ve şerîklerin müslimân olması şartdır. Herbirinin, sermâyesinden başka
parası bulunmaması da şartdır. Bu dört şartdan biri bulunmazsa, ikinci kısm şirket
(Inân şirketi) olur. Şerîklerden herbiri, diğerlerinin kefîli ve vekîlidir. Ortaklar,
şirketin borclarından ve te’ahhüdlerinden müteselsilen ve bütün malları ile
mes’ûldürler. Meselâ, bir şerîk, birşey satın alsa, satıcı, parasını diğer şerîklerden
istiyebilir. İmâm-ı Ebû Yûsüfe göre, zimmî [gayr-i müslim] de şerîk olabilir. Şirket
nizâmnâmesine (Mufâvada) kelimesini yazmak veyâ bütün şartları sıralamak
lâzımdır. Hisse bedellerini şirkete teslîm veyâ bunları karışdırmak şart değildir.
Mufâvada ve Inân ve mudârebe şirketleri, altın, gümüş lira ve kuruşlarla, altın
ile gümüş eşyânın para gibi geçdiği yerlerde, bu eşyâ ile ve [imâm-ı Muhammede
göre] her geçer akça [meselâ kâğıd lira] ile kurulur veyâ vezn, hacm, aded ile ölçülen
bir cins malı, müsâvî mikdârda karışdırdıkdan sonra kurulabilir. Malın herhangi
parçası satılınca, parası ve kârı bütün şerîkler arasında müşterek olur. Avrupalılar,
mufâvada şirketini müslimânlardan alıp, Kollektif şirket demişlerdir.
B) Inân şirketi: Şerîklerin, birbirine vekîl olup, kefîl olmadıkları şirketdir. Kefîl
olmaları da ayrıca şart edilebilir. Sermâye hisselerinin müsâvî olması şart değildir.
Kârın nasıl taksîm edileceği bildirilmezse, şirket fâsid olur. Şirket, bir veyâ
çeşidli ticâret yapar. Kâr nisbeti, hisseye göre değil, şartnâmeye göredir. Şerîklerden
bir kısmı, şirketde çalışırsa, kârdan ayrıca ücret alır. Şerîklerin hepsinin veyâ
bir kısmının çalışması şart edilirse: (Sermâyeler ve işleri müsâvî olup, ba’zılarına
veyâ ba’zıları çalışıp, çalışanlara fazla nisbetde kâr vermek câiz olduğu gibi,
sermâyeler farklı olup, sermâyesi az olanlar çalışıp, kârı müsâvî olarak bölmek câiz
olur. Sermâyesi çok olanın çalışmasını şart etmek câiz olmaz ve kâr, sermâyeler
nisbetinde bölünür. Şirketde çalışmıyanlara veyâ işi az olanlara, sermâye nisbetinde
fazla kâr câiz değildir). Müşterîye karşı damânı, ya’nî mes’ûliyyeti kabûl
etmek de, iş görmek sayılır. Bunun için, dükkân sâhibi veyâ usta, çırağının aldığı
ücretden de pay alır.
Şerîklerin çalışması şart edilmezse, kendiliklerinden iş görmüş olurlar. İş yapmıyanlar
da, kârdan fazla nisbetde alabilirler. Yalnız sermâyesi çok olanların vazîfe
almasını şart etmek câiz olur. Sermâyesi olan bir kimse, iki misli para da
başkasından alıp, iş yaparak, kazancın bir kısmı kendine, iki katı, para verene olması
câizdir. İş şart olmakla berâber, kârın dörtde üçü para verene olması câiz değildir.
Sermâyeyi karışdırmak, burada da şart değildir. Kefîl olmadıkları için, dışarıya
olan borcu, yalnız satın alan öder ve vekîl oldukları için de, şirket malından
öder. Zararlar, âfetler, dâimâ sermâye nisbetinde bölünür. A ve B şirketlerinde şerîklerin,
yabancılara şirketden sermâye, mudârebe ve emânet vermek, ücretle
adam ve sâire tutmak ve vekîl tutmak hakkı vardır. Fekat başkasına borc ve hediyye
veremezler. Şirket malı, şerîklerde emânet olduğundan, elinde helâk olunca
tazmîn etmezler.
C) Şirket-i a’mâl veyâ Sanâyı’ şirketi: İki veyâ dahâ ziyâde san’at sâhibleri
başkasından iş kabûl edip ücretini veyâ bir fabrika kurup i’mâlât kârını taksîm ederler.
İş, işçilik müsâvî, kâr farklı olabilir. Bir şirketin alacağı sipârişi, her şerîk yapar.
Her şerîk iş kabûl eder ve satış yapar. Herbirinin kazancına ve zararına, her
şerîk, sözleşmelerindeki oranda ortakdır. Sanâyı’ şirketi, mufâvada ve ınân şeklinde
olabilir. Inân şeklinde, kârın bölünmesi, çalışma nisbetinde olmıyabilir.
Dükkân birinin, âlât edavât ötekinin olmak üzere şirket sahîh olur. Hammâlların
– 866 –