Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

Hayvân istiyen biri, her ikisi de hayvân olduğu hâlde, at yerine koyunu istemez.
Hâlbuki, hayvânlık ikisinde de aynıdır. Hayvânlık mertebesinde ayrılık yokdur. Büyük
üstâd Behâeddîn-i Buhârînin “kuddise sirruh” sözüne ma’nâ verirken, gayrı
olmak, hakkın başkası değil, matlûbun başkasıdır, demişsiniz. Bu, yukarıdakine uygun
olmuyor. Her zerrede hakîkî mutlakın varlığı görülünce, matlûbun başkası nasıl
olur ve nasıl nefy ve red olunur? Gayr kelimesine, kullanılana uymıyan, bir ma’nâ
vermek de doğru değildir. Evet o büyük üstâd yalnız vahdet-i vücûdü tadanlardan
olsaydı, sözüne ma’nâ aramanın yeri olurdu. Mubârek sözlerinde bulunan, Mutlak
[ya’nî her bakımdan mahlûklara benzemiyen] kelimesi, (Lâ te’ayyün) ve
(Gayb-i hüviyyet) mertebesidir. Çünki, hakîkî mutlak, her bakımdan tecerrüd ve
tenezzüh ile, bu mertebeye uygundur. İşte bu yolun büyükleri, ilmin, ma’rifetin ve
müşâhedenin yetişemiyeceği, böyle münezzeh mertebeyi istemeği men’ ediyor ve
bunu taleb etmeği vakt öldürmek sayıyorlar. O hâlde bunun her zerrede görülmesini
söylemek, ma’nâsız olur. Onda ayrılık olmayınca ve her görülen O olunca,
Onun şevki ve talebi men’ olunur mu? Eğer murâd, vahdet mertebesi ise, bu
mertebe, bir bakımdan mutlakdır. Her bakımdan mutlak olan, dahâ üstündeki mertebedir.
O hâlde, vahdet mertebesine, hakîkî mutlak demek, uygun değildir. Matlûb,
bundan sonradır ve sâlik, henüz yoldadır. Böylece, matlûbu bırakıp da, yolda
kalmak, tam bir isteğe uymaz. Her ne kadar bu te’ayyüne, müte’ayyinden başka
demiyorlarsa da, te’ayyün, te’ayyündür. Himmeti, arzûsu yüksek olan, aldanıp
burada kalmaz. Muhammed aleyhisselâmın yolunda yükselenler, bu yol, mahbûbluk,
ma’şûkluk yolu olduğu için, burada kalmaz. Bu te’ayyünün, bütün eşyâ ile aynı
olması ve gayrı olmaması sebebi ile, lâ te’ayyünün talebinden mahrûm kalmazlar.
Fârisî beyt tercemesi:
Dostun firâkı, az sürse de, az değildir,
Gözde bir kılın bulunması çok ağır gelir!
Süâl: Bu te’ayyün, müte’ayyinin kendisidir. O hâlde birini bulup görmek, ötekini
bulmak, görmek olmaz mı?
Cevâb: Bu te’ayyünü bulmak, Onu bulmuş olmak ise, niçin bunun üstünü aramakdan
korkutuyor ve men’ ediyorlar. Demek ki, bu iki mertebeyi bulmak başka
başkadır. O memnû’ oldu, bu ise men’ edilmedi.
Süal: O mertebe bulunamaz ve kavuşulamaz olunca, niçin Ona âşık oluyorlar.
Onu aramakla vakt gayb ediyorlar?
Cevâb: Bu süâli kabûl edersek, cevâbımız şöyle olur ki, aşk ve muhabbet, insanın
elinde değildir ki, aklın gösterdiği sebeblerle men’ olunabilsin ve sâdık olan âşık,
kavuşulamıyacağı belli olan sevgilisini aramakdan vazgeçirilebilsin. Fârisî beyt tercemesi:
Saçının kıvrımlarını pekçok seviyorum,
Ele geçmezsin bilirim, yine de istiyorum.
Zevallı âşıklar, sevgililerine kavuşmak için yanıp, kül olmak ister. Belki ismleri,
nişânları unutulsun isterler. Ondan başkası ile râhat bulmazlar. Ondan ellerine
birşey geçmezse de, azar işitseler de, red edilseler de, yine ma’şûku isterler. Şâ’ir
bunu ne güzel anlatıyor. Fârisî beyt tercemesi:
Elime geçmese eteğin bile,
Başkasına bakmam, şekerim yine!
Zevâllı âşıklara, sevgilinin, kendisini aradıklarını bilmesi se’âdeti yetişir. Bu bîçârelerin,
ayrılık derdini çekdiklerini gördüğünü bilmeleri kâfî gelir. (Sen onu görmedin
ise de, O seni elbette görüyor). Çok olur ki aşkdan maksad, dert ve gam çekmekdir.
Kavuşmak hiç hâtıra gelmez. Bu aramak derdine, nasıl, vakt öldürmek de-
– 960 –