Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

ak sâhibinin, uşrunu, beyt-ül-mâldan hakkı olanlara vermesi lâzım olur).
İkinci cildde buyuruyor ki: (Harâclı, uşrlu olmıyan yerler, meselâ dağlardaki, ormanlardaki
mahsûller, uşrlu sayılır). Uşrunu vermediği bilinen toprak sâhiblerinin
gönderdiği hediyyenin onda birini ayırıp, fakîre verdikden sonra, yimek iyi olur.
Beyt-ül-mâlın, ya’nî mîrî toprakların kullanılmasını gösteren eski (Erâzî kanûnu)nun
çeşidli şerhleri arasında, mülkiyye mektebi mecelle muallimi, Âtıf beğin
[1319] baskılı kitâbı başında diyor ki:
Bir memleket harb ile alınırsa, toprağın beşde biri beyt-ül-mâlın olur. Geri kalan
üç dürlü olabilir:
1 — Askere veyâ başka müslimânlara taksîm edilir. Bunların mülkü olur. Böyle
toprakdan, her sene uşr alınır.
2 — Toprak kâfirlerin elinde bırakılır. Böyle toprakdan harâc alınır.
3 — Devlet reîsi toprağı kimseye vermeyip, beyt-ül-mâla verir. Böyle toprağa
mîrî toprak da denir. Uşrlu veyâ harâclı toprağın sâhibi ölüp, hiç vârisi kalmazsa,
bu toprak beyt-ül-mâlın olur. Mîrî toprak olur. Sultânın tesbît edeceği bedel ile satılır
veyâ kirâya verilir. Semeni ve ücreti harâc olur. Ya’nî, beyt-ül-mâlın üçüncü
kısmına konur. Yâhud, her sene kirâ olarak mahsûlün yüzdesi alınmak üzere, tapu
ile, müslim ve gayr-i müslim vatandaşlara kirâya verilir. Kirâları askerin ve subayların
olurdu. Kirâ almak hakkı bulunan askere (Timarcı), subaylara (Za’îm)
denirdi. Askerin toprağına (Timar), subay toprağına (Ze’âmet), general toprağına
(Hâs) denirdi. Müftî-üssekaleyn Ebüssü’ûd efendi, Nûr-i Osmâniyye kütübhânesinde
bulunan fetvâlarında buyuruyor ki, (Beyt-ül-mâla âid mîrî toprakları tapu
ile kirâlayanların, her sene timarcılara mahsûlün onda birini vermelerini sultânlar
emr etmişlerdir. Bu verilenlere uşr denilmekde ise de, uşr değildir, kirâ ücretidir).
Son zemânlarda mîrî erâzînin çoğu, devlet tarafından vakf edilmiş veyâ
millete satılmış, her iki şeklde de, uşrlu olmuşdu. Böylece, Anadolu ve Rumelideki
toprakların hemen hepsi, milletin mülkü olup, uşrlu olmuşdu. Görülüyor ki, tarladan
uşr veyâ harâcdan birini vermek lâzımdır. Ba’zıları, Anadolu toprağı, uşrlu
toprak değildir, diyor. Hâlbuki, şimdi memleketimizde mîrî toprak yokdur. Herkesin
tarlası, bostanı, kendi mülküdür, yâhud kirâcıdır. Mahsûlün uşrunu vermeleri
farzdır.
Osmânlılar zemânında beş dürlü toprak vardı:
1 — Milletin mülkü olan topraklar olup, pek azı harâclı, pek çoğu uşrlu idi. Mülk
olan toprak dört dürlüdür: Birincisi, köy, şehr içindeki arsalar veyâ köy yanında
olup, yarım dönümü geçmiyen yerlerdir. Bunlar, mîrî toprak iken, halîfenin izni
ile millete satılmış yerlerdir. Yâhud uşrlu veyâ harâclı yerlerdir. İkincisi, halîfenin
izni ile millete satılan mîrî tarla, çayırlardır. Buraların mahsûlünden uşr verilir.
Üçüncüsü uşrlu, dördüncüsü harâclı topraklardır.
Bu dört nev’ toprağı, sâhibi satabilir. Vasıyyet edebilir. Vârislerine, ferâiz bilgisine
göre taksîm olunur. Hâlbuki mîrî toprakları kirâ verip tapu ile kullanan kimseler
ölürse, bu toprakları vârisleri taksîm edemezler ve satamazlar. Satılmasını,
parasından borcunun ödenmesini vasıyyet edemez. Vârislerinin malı olmaz. Bu topraklar
kurban nisâbına katılmaz. Satılamaz. Yalnız, timâr sâhibinin izni ile, para
karşılığı, başkasına devr olunabilir. Mîrî toprağı kirâlayan kimse, her şey ekebilir
veyâ kirâ ile başkasına ekdirir. Üç sene boş bırakılan toprak başkasına verilir.
Kirâcı, mîrî toprağa ağaç, asma iznsiz dikemez. İznsiz, binâ da yapamaz. Meyyit
gömülmez. Mîrî toprak, tapu ile kirâlamış olanın mülkü olmaz. Bu kimseler kirâcıdırlar.
Bu kimse vefât edince, toprağın, vârisine kirâya verilmesi âdet olmuşdur.
Kendisine kirâya verilmesi, vârisin şer’î hakkı olmayıp, devletce yapılan bir ihsândır
[Üçüncü kısmda, altmışdördüncü madde sonuna bakınız!]
2 — Beyt-ül-mâlın toprakları, ya’nî mîrî topraklar. Memleketin çoğu böyle
– 305 – Se’âdet-i Ebediyye 1-F:20