Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

kâfir, bir kadın, bir fâsık veyâ bir köle, bu eti müslimândan veyâ yehûdîden veyâ
nasrânîden aldım dese, yimek halâl olur. Yalan zan ederse halâl olmaz. Ben, filânın
vekîliyim dese, onun malını bundan satın almak câiz olur).
Alışverişe, borc vermeğe veyâ ödemeğe vekîl olan kimsenin teslîm aldığı mallar,
kendinde emânet olur. Kendisi sebeb olmadan helâk olunca ödemez. Habercide
bulunan mal da emânet gibidir. Haberciyi gönderenin malı gitmiş olur.
Bir kimse, iki kişiyi birlikde, bir işe vekîl etse, vekîller, yalnız başına iş göremez.
Ancak avukatlardan ve emâneti, borcu ödemeğe vekîl olanlardan biri de yapabilir.
Vekîl, sâhibinden ayrıca izn almadıkca veyâ (istediğini yap) diyerek (Umûmî
vekîl) edilmedikce, başkasını kendine vekîl yapamaz. Yalnız, zekât vermek için olan
vekîl, iznsiz olarak başkasını, o da başkasını vekîl yapabilirler. İkinci vekîl, doğrudan
doğruya sâhibin vekîli olur.
Vekîl ederken, ücret şart edildi ise, iş yapdığı zemân ücreti alır. Ücret şart
edilmedi ise, teberru’ etmiş olup, ücret istiyemez.
Alışverişde, malın cinsi, nev’i [veyâ fiyâtı] vekîle bildirilmelidir. (Umûmî vekîl)
ise, bildirmeğe lüzûm olmaz. (Bana bir at al) demek sahîh olur. (Bana bir hayvân
al) demek sahîh olmaz. Nasıl olursa olsun, nasıl istersen öyle al! deyince, (Umûmî
vekîl) olur. Malın maddesi [pamuk veyâ yün olması], kullanma yeri, işçiliği ayrı
olunca, cins ayrılır. Koyunun yünü ile derisi başka cinsdir. Başka cinsden aldığı
mal, vekîle kalır. Sâhibinin olmaz. Koç al denilen vekîl, dişi koyun alırsa, vekîlin
olur. Süt, pirinc gibi şeyleri al dese, piyasada bulunanı alması câiz olur. Ev alacak
vekîle, mahalle ve fiyâtını söylemek yetişir. Ölçü ile alınan malın mikdârı veyâ
fiyâtı söylenir. Evsâfını söylemek lâzım değildir.
Süleymâniyye kütübhânesi (Es’ad efendi) kısmında [572] sayılı (Dürret-ülbeydâ)
kitâbında diyor ki, (Yemeğe çağrılan kimseye, malımdan istediğin kadar
yi ve al ve dilediğine ver, hepsi halâl olsun denilse, yidikleri halâl olur. Aldıkları
ve başkasına verdikleri halâl olmaz. Çünki, mikdârı bilinmiyen ta’âmın yimesini
halâl etmek câizdir. Fekat mikdârı bilinmiyen malı almak için vekîl etmek ve
mechûl ve ayrı olarak teslîmi mümkin olan malı ayırmadan hediyye etmek sahîh
değildir).
Şartı olan vekîl, şarta uymazsa, aldığı mal, kendinde kalır. Şartı, sâhibinin lehine
değişdirmesi câiz olur. Veresiye al deyince peşin alsa, mal, kendinde kalır. Peşin
al deyip de, veresiye alsa, sâhibi için almış olur. Malın bir kısmını bulup alsa,
bölmesi zararlı olan malda [kumaş gibi], sâhibi için olmaz. Zararsız ise [pirinc, şeker
gibi] sâhibi için almış olur.
Değeri bildirilmiyen malı, az aldanmak ile alabilir. Fekat, et, ekmek, şeker gibi
kıymeti meşhûr şeylerde az aldanmak afv olmaz. Fâhiş aldanmakla alınan malı,
sâhibi kabûl etmiyebilir.
Belli malı satın almağa vekîl olan, o malı kendisi için satın alamaz. Kendim için
aldım dese bile, sâhibinin olur. Sâhibi yanında iken aldığı mal, vekîlin olur.
Vekîl, sâhibine kendi malını satamaz.
Vekîl, veresiye satın aldığı malın semenini, sâhibinden peşin istiyemez. Peşin aldığı
malın semenini, sâhibi te’cîl etdirse bile, peşin istiyebilir. Semeni almadan önce,
malı sâhibine teslîm etmiyebilir. Fekat, bu zemân, mal telef olursa, vekîl başkasını
satın alıp öder. Satın alma vekîli, bey’i ikâle edemez.
Umûmî vekîl, sâhibinin malını, dilediği fiyâta satabilir. Fiyât söylenmiş ise,
dahâ aşağı satamaz. Satarsa, öder. Vekîl, sâhibinin malını, kendine satın alamaz.
Akrabâsına da satamaz. Ancak, bunlar, umûmî vekîl ise veyâ değerinden yüksek
satabilir. Umûmî vekîl, peşin de, veresiye de satabilir. Fekat, peşin sat veyâ şu malımı
sat da borcumu ver denildi ise, veresiye satamaz.
– 835 –