Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

olur. Dördüncü cild, üçyüzüncü sahîfede hâkimin rüşvet alması harâm olduğunu
anlatırken, rüşveti dörde ayırmakdadır: Müftî, hâkim, vâlî olmak için rüşvet vermek
ve birinin, haklı dahî olsa, me’mûra, hâkime rüşvet vermesi ve bunların almaları
harâmdır. Çünki zâten vâcib olan şeyi yapmak için birşey almak câiz değildir.
Bu işleri yapdıkdan sonra, istemeden verilen hediyye, rüşvet olmaz. Me’mûrların
zulmünden kurtulmak veyâ hakkını almak, malını, cânını, dînini, ırzını korumak
için me’mûra veyâ aracıya vermek câizdir. Bunların alması harâmdır. Zulm yapılması
için vermek ve almak harâmdır.
Bir kimse, halâl mülkü olan mâlından hediyye verse, istenmeden verilen bu hediyyeyi
kabûl etmek sünnetdir. (Hediyyeleşiniz, sevişiniz!) hadîs-i şerîfi, (Künûz-üddekâık)da
yazılıdır. (Mektûbât-ı Ma’sûmiyye), ikinci cildinin otuzyedinci
mektûbunda diyor ki, (Peygamberimiz “sallallahü aleyhi ve sellem” hazret-i Ömere
hediyye gönderdi. Kabûl etmedi. Geri göndermesinin sebebini sordu. (İnsan için
hayrlı olan, kimseden birşey almamakdır) buyurdunuz deyince, (İsteyip de almak
için demişdim. İstemeden verilen şey, Allahü teâlânın gönderdiği rızkdır. Onu alınız!)
buyurdu. Ömer de, (Allahü teâlâya yemîn ederim ki, kimseden birşey istemiyeceğim
ve istemeden verileni alacağım) dedi.) Hediyye kabûl etmenin tevekküle
mâni’ olmadığı, (Makâmât-ı Mazheriyye)nin yirmisekizinci mektûbunda
uzun yazılıdır.
Hükûmetin piyasaya narh, [fiyât] koyması câiz değildir. [Hiçbirşeyin satışında
kâr haddi yokdur. Herkes, istediği kadar kâr ile satabilir.] İbni Âbidîn “rahmetullahi
teâlâ aleyh”, beşinci cildde buyuruyor ki, (Enes bin Mâlik “radıyallahü anh”
buyurdu ki, Medîne-i münevverede, pahâlılık oldu. Yâ Resûlallah “sallallahü aleyhi
ve sellem”! Fiyâtlar yükseliyor. Bize (Si’r) ya’nî kâr haddi koyunuz denildi.
(Fiyâtları koyan Allahü teâlâdır. Rızkı genişleten, daraltan, gönderen yalnız Odur.
Ben, Allahü teâlâdan bereket isterim) buyurdu. (Dürr-ül-muhtâr)daki hadîs-i şerîfde,
(Kâr haddi koymayınız! Fiyât koyan, Allahü teâlâdır) buyurdu. Esnâfın
hepsi fiyâtları, fâhiş olarak [mal oluş fiyâtının iki misline] artdırdığı, millete zarar
ve zulm hâline geldiği zemân, hükûmetin, tüccârlara danışarak uygun bir narh, kâr
haddi koyması câiz olur). [Hükûmetin koyduğu bu fiyâta uymak vâcibdir. Bunun
gibi, adâleti, milletin haklarını, hürriyyetlerini koruyan kanûnlara uymak lâzımdır.
Bunları korumak için, hükûmete yardımcı olmalı, mal, vergi kaçakçılığı yapmamalıdır.
Dâr-ül-harbde, kâfir hükûmetlerin kanûnlarına da karşı gelmemelidir.]
İbni Âbidîn, beşinci cild, ikiyüzellinci sahîfede diyor ki, (Küçük çocuğun muhtâc
olduğu şeylerin, meselâ gıdâsının, elbisesinin, süt anne ücretinin fazlasını, çocuğu
evinde beslemekde olan annesinin ve erkek kardeşinin, amcasının ve sokakda
görerek alıp evinde besliyen kimsenin, çocukdan kendileri için satın almaları
ve kendilerinin böyle mallarını çocuğa satmaları câizdir. Bunlardan yalnız annesi,
evinde beslediği küçük çocuğunu, ücret ile çalışmağa da verebilir. İmâm-ı Ebû
Yûsüfe göre, zî-rahm mahrem akrabâsından olan kadın veyâ erkek de, ecr-i misl
ile verebilir). Hayreddîn-i Remlî “rahmetullahi teâlâ aleyh”, fetvâsında bu kavli
tercîh etmişdir.
(Dürer)de ve (İbni Âbidîn)de satışda îcâb ve kabûlü anlatırken ve Alî Haydar
beğin “rahmetullahi teâlâ aleyh” (Mecelle) şerhi 167, 263, 365 ve 974. cü maddelerinde
diyor ki, fâsık, müsrif olmıyan baba, baba ölmüş ise babanın vasîsi, bu da
ölmüş ise, ölürken vasıyyet etdiği kimse, bu ikinci vasî de yoksa, babanın âdil olan
babası, bu da yoksa, dedenin vasîsi veyâ vasîsinin vasîsi, birinci derece velîdirler.
Çocuk yanlarında olmasa dahî, çocuğun menkûl mallarını her zemân, binâları ise
zarûret olunca, herkese, hattâ kendilerine satmaları, kirâya vermeleri ve herkesden
ve kendi mallarından çocuğun parası ile, çocuk için satın almaları ve çocuğun
malı ile ticâret yapmaları ve ticâret yapması için ona izn vermeleri, ücret ile ve ücretsiz
çalışmağa vermeleri câizdir. Kardeş ve amca, çocuk kendi yanlarında olup
– 616 –