Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

Kur’ân-ı kerîmdeki emrlerini ve islâmiyyetin hükmlerinin hepsini akla uydurmağa,
akla beğendirmeğe kalkışan, Peygamberlik makâmının derecesini anlamamış
ve inanmamış olur. Böyle, islâmiyyeti akl ile, felsefe ile îzâha ve inandırmağa
çalışan kitâbları okumamalıdır.
24 — (Elmünkızü-aniddalâl) kitâbında diyor ki: Akl ile anlaşılan şeyler, his uzvları
ile anlaşılanların üstünde olduğu ve bunların yanlışını çıkardığı gibi, ya’nî his
uzvlarımız, akl ile anlaşılan şeyleri anlıyamıyacağı gibi, akl da, Peygamberlik makâmında
anlaşılan şeyleri kavramakdan âcizdir. İnanmakdan başka çâresi yokdur.
Akl, anlıyamadığı şeyleri nasıl ölçebilir. Bunların doğru ve yanlış olduğuna nasıl
karâr verebilir? (Gadâ-ül-mülâhazât) kitâbında akla uygun bir yazı bulunmadığı
(Cevâb Veremedi) kitâbımızda uzun yazılıdır.
Nakl yolu ile anlaşılan, ya’nî Peygamberlerin “aleyhimüsselâm” söyledikleri şeyleri,
akl ile araşdırmağa uğraşmak, düz yolda güç giden, yüklü bir arabayı, yokuşa
çıkarmak için zorlamağa benzer. Yokuşa doğru at, kamçılanırsa, çabalaya çabalaya,
yâ yıkılıp canı çıkar. Yâhud, alışmış olduğu düz yola kavuşmak için sağa,
sola ve geriye kıvrılarak arabayı yıkar ve eşyâlar harâb olur. Akl da, yürüyemediği,
anlıyamadığı âhıret bilgilerini çözmeğe zorlanırsa, yâ yıkılıp, insan aklını kaçırır
veyâ bunları alışmış olduğu, dünyâ işlerine benzetmeğe kalkışarak, yanılır, aldanır
ve herkesi aldatır. Akl, his kuvveti ile anlaşılabilen veyâ hissedilenlere benzeyen
ve onlara bağlılıkları bulunan şeyleri birbirleri ile ölçerek, iyilerini kötülerinden
ayırmağa yarayan, bir mi’yârdır, bir âletdir. Böyle şeylere bağlılıkları olmayan
varlıklara eremiyeceğinden, şaşırıp kalır. O hâlde, Peygamberlerin bildirdikleri
şeylere, akla danışmaksızın inanmakdan başka çâre yokdur. Görülüyor
ki, Peygamberlere “aleyhimüssalâtü vesselâm” tâbi’ olmak, aklın gösterdiği bir lüzûmdur
ve aklın istediği ve beğendiği bir yoldur. Peygamberlerin, aklın dışında ve
üstünde bulunan sözlerini, akla danışmağa kalkışmak, akla aykırı bir iş olur. Gecenin
koyu karanlığında bilinmiyen yerlerde, pervâsızca yürümeğe ve engin denizde,
acemi kaptanın, pusulasız yol almasına benzer ki, her ân uçuruma, girdâba düşebilirler.
Nitekim, felsefeciler ve tecribeleri hayâlleri ile îzâha kalkışan maddeciler,
aklları dışında bulunan sözlerinin çoğunda yanılmış, bir yandan birçok hakîkatleri
meydâna çıkarırken, bir tarafdan da, insanların se’âdet-i ebediyyeye
kavuşmalarına mâni’ olmuşlardır. Tecribelerin dışına taşmıyan akl sâhibleri, bu
acıklı hâli, her zemân görmüş ve bildirmişdir. Misâlleri çokdur. Felsefecilerin üstâdlarından
olan Aristo için meşhûr Alman kimyâgeri profesör (F.Arnd)ın da, İstanbulda
çıkan, türkçe (Tecribî kimyâ) kitâbındaki (Fen ve ilm terakkîsinin, hemen
hemen binbeşyüz sene içinde durmuş olması, kısmen Aristo felsefesinin kabâhatidir)
yazısı, bu doğru sözlerden biridir.
Dîn-i islâmda aklın ermediği şeyler çokdur. Fekat, akla uymayan birşey yokdur.
Âhıret bilgileri ve Allahü teâlânın beğenip beğenmediği şeyler ve Ona ibâdet şeklleri,
eğer aklın çerçevesi içinde olsalardı ve akl ile doğru olarak, bilinebilselerdi,
binlerce Peygamberin gönderilmesine lüzûm kalmazdı. İnsanlar, dünyâ ve âhıret
se’âdetini kendileri görebilir, bulabilirdi ve Allahü teâlâ, hâşâ Peygamberleri boş
yere ve lüzûmsuz göndermiş olurdu. Hiçbir akl, âhıret bilgilerini bulamıyacağı, çözemiyeceği
içindir ki, Allahü teâlâ, her asrda, dünyânın her tarafına, Peygamber
göndermiş ve en son ve kıyâmete kadar değişdirmemek üzere ve bütün dünyâya,
Peygamber olarak, Muhammed aleyhisselâmı göndermişdir. Bütün Peygamberler,
akl ile bulunacak dünyâ işlerine dokunmayıp, yalnız bunları araşdırmak, bulup
fâidelenmek için çalışmağı emr ve teşvîk buyurmuş, kendileri dünyâ işlerinden
her birinin, insanları ebedî se’âdete ve felâkete nasıl sürükliyebileceklerini anlatmış
ve Allahü teâlânın beğendiği ve beğenmediği şeyleri açık olarak bildirmişlerdir.
O hâlde, insâf etmeli ki, Allahü teâlânın sonsuz kudretinin inceliklerini meydâna
çıkaran, bugünkü teknik bilgilerden ve tecribelerden haberi olmayan ve is-
– 41 –