Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

Birbirine benzemiyen atomların yığınına, bileşik cism veyâ (Mürekkeb cism) denir.
Su, mürekkeb bir cismdir. Çünki, hidrogen ve oksigen atomlarından yapılmışdır.
Bileşik bir cism, başka başka özellik taşıyan maddelere ayrılabilir.
Yüzbeş element üçe ayrılır:
1 — Hakîkî metal [ma’den], yetmişsekiz dânedir. Bunlar, fizik bakımından parlakdır.
İçlerinde yalnız civa, normal şartlarda, mâyi’ [sıvı] hâlindedir. Diğerleri sulb
[katı]dır. Döverek levha ve tel hâline gelir. Harâreti [ısıyı] ve elektriği iyi nakl e-
der, iyi iletir. Kimyâ bakımından da, buhâr hâlinde, birer atom hâlinde uçar ve bileşik
hâle geçince, atomları artı elektrik yüklü olur. Eksi yüklü olamaz. Elektrik
yükü taşıyan atomlara (İyon) denir. İyon, serbest hâlde bulunamaz. Artı elektrik
taşıyan atomlara (Katyon) denir. Eksi elektrik taşıyan atomlara (Anyon) denir. O
hâlde, bir ma’den atomu, başka bir ma’den atomu ile veyâ hidrogen atomu ile birleşemez.
İki element atomunun bir araya gelmesi için, başka başka elektrik taşıması
lâzımdır. Çünki, benzer yüklü iki atom, birbirini çekmez, iter. Hidrogen
atomları ma’den olmadığı hâlde, bileşik hâlde dâimâ artı elektrik taşır.
2 — Ma’den olmıyan [ametal] elementler, onyedi dânedir. Bunlardan bir dânesi
[Brom] sıvı hâlinde, onbir dânesi gaz hâlindedir. Altısı âdî gaz olup, molekül
hâlindedir. Beşi necîb [soy] gaz olup, hep atom hâlindedir. Fizik hâssaları, ma’denlerin
aksidir. Kükürt gibi, katı olanları döğülünce, levha hâline gelmeyip, toz hâline
gelir. Kimyâ bakımından, gaz hâlinde iken, iki atomdan yapılmış molekül hâlinde
uçarlar. [Necîb gazlar müstesnâ.] Bileşik hâlde iken atomları, ba’zan artı,
ba’zan eksi yüklü olabilir. O hâlde, birbirleri ile ve hidrogen atomu ile ve ma’denler
ile birleşebilirler. Oksigen gazı ametaldir. Müstesnâ olarak, bileşiklerinde,
hep eksi elektrik taşımakdadır. Karbon, kükürt de ametaldir.
3 — Yarı ma’denler, on adeddir. Bunlar, fizik bakımından ma’denlere, kimyâ
bakımından ametallere benzer. Arsenik, kalay, kurşun yarı ma’dendir.
Bileşik cismler ikiye ayrılır:
A — Organik [veyâ uzvî] bileşik cismlerdir. Bunların suda eriyikleri dâimâ molekül
hâlinde bulunur. Molekülleri karbon ile hidrogeni hâvîdirler. Başka elementler
de bulunabilir. Yanıcıdırlar. Yağ, şeker, ispirto gibi.
B — Organik [uzvî] olmıyan bileşiklerdir. Bunlarda, karbon ile hidrogen bir arada
bulunmaz. Bunlara, anorganik veyâ inorganik bileşikler denir. Yemek tuzu, cam
gibi. Pencere camı 572 [m. 1176] da, gözlük camı 686 [m. 1287] da keşf edildi. Anorganik
bileşikler ikiye ayrılır: Birinci sınıf bileşikler. İkinci sınıf bileşikler.
Herhangi bir bileşik cismi meydâna getirmek için atomlar iki dürlü birleşebilir:
1 — İki veyâ ziyâde elementin atom iyonları, boşlukda, sıra ile dizilir. Böyle
milyonlarla iyon yığını, bir cism meydâna getirir. Böyle bir cism, bir sandık kesme
şekere benzer. Bunlara, (İyon şebekesi) denir. İnorganik ma’den bileşikleri,
ya’nî içinde ma’den bulunan inorganik bileşikler, iyon şebekesidir. Bunlar katıdır,
ısıtılınca uçmaz, parçalanır.
2 — İki veyâ dahâ ziyâde ametalin mu’ayyen ve az sayıda atomu birleşerek, molekül
yapar. Moleküller de, biraraya gelerek, bir cism meydâna getirir. Böyle bir
cism, bir sandık şeker külâhına benzer. Bunlara, (Molekül şebekesi) denir. İçinde
ma’den bulunmıyan inorganik bileşikler ve organik bileşiklerin hemen hepsi molekül
şebekesidir. Bunlar, gaz hâlinde, sıvı (mâyı’) ve katı hâlde de olur. Katı ve
mâyı’ hâlindekiler ısıtılınca, gaz hâle geçerek, molekül hâlinde uçarlar.
Bütün elementler, serbest element hâlinde iken, atomları elektrik yükü taşımaz,
nötrdür, sıfır kıymetlidir. İki elementin birleşmesinden meydâna gelen anorganik
bileşiklere, (Birinci sınıf) bileşik denir. Birinci sınıf bileşikler üçe ayrılır: Oksid,
asid, tuz. İçinde üç element bulunan anorganik bileşiklere, (İkinci sınıf bileşikler)
denir. Bunlar da üçe ayrılır: Asid, baz, tuz. Bir bileşik içindeki ma’den atomları dâimâ
artı elektrik yükü taşır.
– 547 –