Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

aşka, kimseden beklemeden yiyorlar.
III — Üçüncü kısm sebebler: Te’sîri kat’î olmadığı gibi, her vakt lâzım olmıyan
ve düşünerek, arayarak ele geçirilebilen sebeblerdir ki, böyle sebeblerle para kazanmak,
fal ile, efsûn ile, dağlamak ile, hasta tedâvî etmeğe benzer ki, Peygamberimiz
“sallallahü aleyhi ve sellem”, tevekkülü anlatırken, (Tevekkül edenler, falcılık,
efsûn ve dağlamak ile hastalığı tedâvî etmez!) buyurdu. Yoksa, (Tevekkül
edenler, çalışmaz, şehrde yaşamaz, dağlara gider) demedi.
Sebeblere yapışmakda, tevekkül üç mertebedir:
a) Tevekkülün yüksek mertebesinde olan bekâr bir kimse, kul hakkı altında kalmamak
için şehrden uzak yaşar. Yanına birşey almaz. Acıkdığı zemân, eline geçeni
yir. Yiyecek bulamazsa, aç ölmekden korkmaz. Açlıkdan ölecek olursa, bunu
kendisi için hayrlı bilir. Çünki, yanına yiyecek alan yolcunun, yolda soyulması,
hattâ öldürülmesi de çok olmuşdur. Bundan sakınmak ise, vâcib değildir.
b) İkinci mertebede olan, para kazanmaz. Fekat, şehrleri terk etmez. Câmi’lerde
ibâdet eder. Kimseden birşey beklemez. Allahü teâlâdan bekler. [İstemeden gelen
hediyyeyi kabûl etmenin tevekküle mâni’ olmadığı, ikinci kısmın kırkıncı
madde sonunda yazılıdır.]
c) Üçüncü mertebede olan, para kazanmak için çalışır. Fekat, her hareketinde
ahkâm-ı islâmiyyeyi, sünneti gözetir. Hîle yapmakdan, ince sebebler aramakdan,
ticâret bilgileri ile uğraşmakdan sakınır. Bunlardan sakınmıyan kimse, üçüncü kısm
sebeblere dalmış olup, tevekkül etmiş olmaz.
Tevekkül etmek, çalışmamak demek değildir. Çünki Ebû Bekr “radıyallahü
anh”, her işinde tevekkül sâhibi idi. Halîfe seçildiği zemân, çarşıda kumaş satıyordu.
(Yâ Halîfe! Devlet idâre ederken, ticâret yapmak olur mu?) dediklerinde, (Çoluk
çocuğuma bakmazsam, millete nasıl bakarım?) buyurdu. Bunun üzerine, halîfeye
Beyt-ül-mâldan aylık vermeği uygun buldular. Bundan sonra, her sâat, millet
işleri ile uğraşdı. Kendisi tevekkül edenlerin en yükseği iken, ticâret ederdi. Fekat,
para kazanmağı düşünmezdi. Kazancını sermâyesinden, çalışmasından bilmez,
Hak teâlâdan bilirdi. Malını, din kardeşlerinin malından dahâ çok sevmezdi.
Tevekkül etmek için zühd lâzımdır. Zâhid olmak için ise, tevekkül lâzım değildir.
Ebû Ca’fer-i Haddâd, Cüneyd-i Bağdâdînin hocası idi “rahmetullahi teâlâ aleyhimâ”.
[Haddâd, demirci demekdir.] Çok tevekkül ederdi. Yirmi sene, tevekkül
etdiğini, kimseye belli etmemişdi. Hergün, pazarda bir dînâr kazanırdı. [Dînâr, bir
miskal altındır. Bir miskal, dört gram ve seksen santigramdır.] Hepsini fakîrlere
sadaka verirdi. Cüneyd onun karşısında tevekkülden söylemezdi. (Onun yanında,
Onda bulunan şeyden konuşmağa utanırdım) buyururdu.
Tesavvuf adamlarının çarşıda, pazarda, halk arasında dolaşmaları, tevekkülün
az olduğuna alâmetdir. Evlerinde oturmaları, Allahü teâlâdan beklemeleri lâzımdır.
Meşhûr yerde, tekkede oturmaları da, çarşıda oturmak gibidir ki, kalblerinin
râhat etmesinin, şöhretlerinden ileri geldiği tehlükesi vardır. Fekat, şöhret
hâtırlarına gelmezse, çalışan insan gibi, tevekkül etmiş olurlar.
Hulâsa, tevekkülün esâsı, insanlardan birşey beklememek, sebeblere güvenmemek,
herşeyi, yalnız Allahü teâlâdan beklemekdir. İbrâhîm-i Havvâs “rahmetullahi
teâlâ aleyh” buyuruyor ki, (Hızır aleyhisselâmı gördüm. Benimle arkadaşlık
etmek istedi. Ben istemedim. Kalbimin ona güvenerek, tevekkülümün azalmasından
korkdum). Ahmed ibni Hanbel “rahmetullahi teâlâ aleyh”, bir işçi tutmuşdu.
Talebesine, (İşçiye, gündeliğinden fazla birşey ver) dedi. İşçi, almadı. İşçi gidince,
talebesine, (Arkasından gidip, o şeyi ver! Şimdi alır) dedi. Talebe, sebebini sordukda:
(O zemân, birşey vereceğimizi kalbi umuyordu. Onun için almadı. Şimdi,
giderken hiç ümmîdi kalmadığı için, alması, tevekkülüne zarar vermez) dedi.
– 686 –