Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

yûnu hasm olmaz) diyor. Meselâ ölendeki alacağını, ölüye borcu olandan istiyemez.
Binaltıyüzkırkbirinci [1641] maddesinde, (Bâyı’a müşterînin müşterîsi hasm
olmaz) diyor. Meselâ bir kimse satın aldığı malın parasını bâyı’a ödemeden, bu malı
başkasına satsa, birinci bâyı’, ikinci müşterîye, (Bu malı sana satan kimse, benden
satın almışdı ve parasını bana ödememişdi. Malımı veyâ parasını bana ver) diyemez.
(Süftece) şeklinde havâle yapmak, tahrîmen mekrûhdur. Süftece, yolcuya borc
verip, gitdiği yerde, falancaya ödiyeceksin demekdir. Borc, yolda tehlükeye uğrarsa,
alacaklı, malını bu tehlükeden, böylece kurtarmış oluyor. Çünki, borclunun tehlüke
olsa da, borc telef olsa da, gitdiği yerde ödemesi lâzımdır. Ödünc veren, o yerdeki
falanca arkadaşını, ödünc verdiği yolcu üzerine, mektûb ile, havâle etmekdedir.
Süftece şartı olmıyarak, yolcuya ödünc vermek câizdir.
14 — VEKÂLET
(Vekâlet), bir kimsenin, bir işi yapmak için, başkasını kendi yerine koyması [başkasına
iş havâlesi] demekdir. Yerine geçirilen başka kimseye (Vekîl) denir. Vekîl
edene (Sâhib) denir. Bir kimsenin sözünü başkasına götürene (Resûl) veyâ (Haberci)
denir.
Birini vekîl yapmak, îcâb ve kabûl ile olur. Ya’nî, (Seni vekîl yapdım) ve (Kabûl
etdim) sözleri veyâ yazıları ile olur. Vekîl, cevâb vermeden, işi yapmağa başlasa,
kabûl etmiş olur. İş habersiz yapıldıkdan sonra, sâhibinin, izn verdim demesi
ile de, vekîl etmiş olur. Kirâcı kirâ ile, kirâdaki malı ta’mîr etmeğe vekîl yapılabilir.
Bir iş için emr verince, ba’zan vekîl, ba’zan da haberci yapılır. (Zahîret-ül-
Bürhâniyye) sâhibi “rahmetullahi teâlâ aleyh” diyor ki, (Bir kimse, birisine yüz lira
verip, bunu filâncaya ödünc vereceğim. Ona git! Bu parayı sana falan kimse
ödünc yolladı de! Bunu verip karşılığında rehn al dese, bu da giderek yüz lirayı verip,
rehn olarak bir mal alsa, bu (Haberci) olur. Emr eden kimse, rehni haberciden
alabilir. Çünki haberci, emr eden kimse için konuşmuşdur. Kendi için konuşmamışdır.
Sözleşmeden doğan haklar emr veren kimse için olur. Haberci, onun sözünü
iletmiş, rehni onun için almış olmakdadır. Rehn habercinin elinde helâk olursa,
emr veren kimsenin elinde helâk olmuş gibidir. Bu kimse, ona, seni vekîl etdim
dese, o da, kabûl etdim dese, bu kimse rehni vekîlden alamaz. Çünki, vekîl, rehni
kendi için istemişdir. Sözleşmesinin hakları vekîle olur. Rehni saklamak da bu
haklardandır. Rehni veren, vekîl için vermişdir. Rehn vekîlin elinde helâk olursa,
yine emr veren kimse öder. Çünki, rehn helâk olunca, deyni almış da, rehni geri
vermiş gibi olur. Deyni geri alıp da, kendinde iken deyn helâk olsaydı, emr verene
ödemezdi). Bir kimsenin emri ile, hizmetcisi gidip mal satın alsa, onun vekîli olmuşdur.
O kimse, pazarlık etdiği malı almak için gönderse, efendisinin resûlü [habercisi]
olur.
Vekîl yapmak, ba’zan şartlı olur. Meselâ, [şu sâatimi yüz liraya satmağa seni vekîl
etdim!] demek gibi.
Vekîl edenin, işi yapabilecek kimse olması şartdır. Vekîlin âkıl olması şartdır.
Bâlig olması şart değildir.
Hediyye, âriyet, rehn, emânet, ödünc vermek ve da’vâ açmakda, şirket yapmakda,
vekîl, sâhibinin adını söyliyerek iş görür. Söylemezse, işleri sahîh olmaz.
Alışverişde, kirâya vermekde, da’vâcı ile uyuşmakda, kendi adına yapması da
câiz olur ise de, o işin haklarından kendi mes’ûl olur. Aldığı şeyler sâhibinin olur.
Sâhibinin adını söyliyerek yaparsa, haberci gibi olur. Habercinin yapdığı işlerin
mes’ûliyyeti, sâhibinin üzerine olur. (Dürer) kitâbında, yimeği, içmeği anlatırken
diyor ki, (Alışverişde ve vekîl etmekde, bir kişinin sözü kabûl edilir. Meselâ, bir
– 834 –