Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

unun mal ile yapılacak ibâdetlerini başkası, hattâ zimmî de, bunun izni ve malı
ile yapabilir.
3 — Hem beden, hem mal ile yapılan ibâdetlerdir. Farz olan hac böyledir. Bir
kimse hayâtda iken, ancak devâmlı özrü olduğu zemân, bunun emri ve malı ile yerine
başkası hac yapabilir. Kendine hac farz olmıyan kimse, nâfile hac için, özr olmadan
vekîl gönderebilir.
Bir kimse, farz olsun, nâfile olsun, herhangi bir ibâdeti yaparken veyâ yapdıkdan
sonra, meselâ, nemâz, oruc, sadaka, hatm-i tehlîl, Kur’ân-ı kerîm okumak, zikr,
tavâf, hac, ömre, Evliyânın kabrini ziyâret ve meyyite kefen vermek gibi ibâdet ve
tâ’atlerin sevâbını diri veyâ ölü başkasına hediyye edebilir. Şâfi’î ve Mâlikî mezheblerinde
ise, beden ile yapılanlar hediyye edilemez. İmâm-i Sübkî ve sonra gelen
Şâfi’î âlimleri “rahmetullahi teâlâ aleyhim ecma’în” bunlar da hediyye olunur
dediler. Ücret ile ibâdet yapdırmak veyâ ibâdetin sevâbını başkasına satmak bâtıldır.
İbâdeti yapmadan pazarlık edilirse, ücret olur. Yapdıkdan sonra pazarlık edilirse,
ibâdeti satmak olur.
Vekîlin, ihrâma girerken, emr eden kimse için, kalb ile niyyet etmesi şartdır. Hac
borcu olan kimsenin, öldükden sonra kendi için hac yapacak vekîlin adını bildirerek
vasî olan kimseye emr vermesi lâzımdır. Meyyit veyâ meyyitin vasî yapdığı yabancı
kimse, vârislerden birini, diğer vârisler izn vermedikce, vekîl yapamaz. Bir
kimse izn vermeden, başkasının, bunun yerine hacca gönderilmesi câiz değildir. Yalnız
vâris, ölen akrabâsı, vasıyyet etmemiş, ya’nî hac parası ayırmamış ise, kendine
mîras kalan para ile, onun yerine hacca gidebilir veyâ başkasını gönderebilir.
Böylece anasını, babasını hac borcundan kurtarmış olur. Kendine de, farz olmuş
ise, kendi için, ayrıca gitmesi lâzımdır. Fekat, onları borcdan kurtarması, kendine
on hac sevâbı kazandırır. Hanefî ve Hanbelî mezheblerinde, onların yaşadığı
şehrden hac yapılması lâzımdır. Meselâ, İstanbulda bulunan bir kimsenin babası
Erzurumda sâkin iken vefât etse, babası vasıyyet etmedi ise, babası için birini vekîl
göndermek isterse, Erzurumdan göndermesi farzdır. Başka yerden göndermesi
Hanefîde câiz değildir. Şâfi’î mezhebinde Mîkât dışındaki heryerden göndermesi
câizdir. Hattâ, hacca giden birine para vererek, Mekke-i mükerremede bir vekîl
bulup, babası için, buna mîkâtdan hac yapdırtması Şâfi’îde câizdir. Hanefî
olanlar, paraları az ise, Şâfi’î mezhebini taklîd ederek, vasıyyet etmemiş ana, baba
ve yakınları için, Mekkede vekîl tutabilirler. Fekat, parayı verirken, imâm-ı Şâfi’îyi
“rahmetullahi teâlâ aleyh” taklîd ediyorum diye niyyet etmesi lâzımdır.
İznsiz vekîl olup hac edenin haccı, kendine olur. Ya’nî kendinin hac borcu varsa,
ödenmiş olur. Sevâbını, vekîl olduğuna bağışlıyabilir. Her müslimân, her ibâdetinin
sevâbını ölü, diri, her müslimâna hediyye edebilir. Fekat bağışladığı kimse,
hac borcundan kurtulmaz. Vasî olan, ya’nî kendine vasıyyet edilen kimse, emr
olunan vekîli gönderir. Vekîl de (istediğini yap) denilmedi ise, başkasını gönderemez.
Vasıyyet ederken (vekîlim veyâ başkası) demiş ise veyâ vekîl ta’yîn etmemiş
ise, vasî kendi de gidebilir, başkasını da gönderebilir. Hac farz olmıyan kimsenin,
farz hac için vekîl göndermesi câiz değildir. Bâlig olmıyan âkıl çocuk vekîl olabilir.
Belli parayı ücret diyerek vekîl ta’yîn etmek câiz değildir. Vekîle, âdet olan yol
ve nafaka masrafı hesâblanarak (şu kadar para ile) denir. Verilen para ücret değildir,
teberru’dur. (Eşbâh) kitâbının sâhibi “rahmetullahi aleyh” diyor ki: (Artan
para, vârislere geri verilir. Vârisler kalan parayı kendine hediyye etmeğe ve nefsin
için kabûl etmeğe, seni vekîl etdik derse, vekîl böyle yapar). Hac etmemiş, bâlig
olmamış kimselerin ve kadının vekîl olmaları, Hanefîde câiz ise de, Şâfi’îde câiz
değildir. Kendisi hâcı olan vekîl, başkası için hac etdikden sonra, Mekkede kalıp
geri gelmezse câizdir. Fekat, geri gelmesini emr etmek efdaldir. (Ukûd-üd-dürriyye)de
diyor ki, (Hac etmemiş fakîrin, başkası yerine hacca gitmesi câiz ise de,
Hille gidince, kendisine de hac etmek farz olur. Mekkede kalıp, sonraki senede ken-
– 341 –