Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

4 — ADÂLET, AKL, ÎMÂN, KAZÂ VE KADER
Bu mektûb, derin ilmi, hâlleri ve sözleri ile her ihtisâs sâhibini hayretde bırakan,
kerâmet ve fazîletler hazînesi, Eshâb-ı kirâmın ve islâm âlimlerinin büyüklüğünün
vesîkası, seyyid Abdülhakîm efendi “rahmetullahi aleyh” tarafından yazılmışdır:
Efendim,
Yüksek mektûbunuzda yerleşdirmiş olduğunuz bilgi cevherleri, okuyanları
çok sevindirdi. Çünki, böyle ince din mes’elelerini çözüp, fikrlerdeki pürüzleri düzeltmek,
bu fakîr için, en zevkli bir vazîfe ve rûhumu besliyen bir gıdâdır.
Bu süâllerinizi çözüp, zihnleri aydınlatmak üç dürlü olabilir: İlm ile, zevk ile ve
akl yolu ile.
İlm ile cevâb vermek için, i’tikâd bilgilerine dayanılacağından, önce, kelâm ilminde
kullanılan kelimelerin, bu ilme mahsûs olan ma’nâlarını bilmek lâzımdır.
[Birçok kelimeler, her ilmde, başka ma’nâya kullanılır. Meselâ, zâlimler kelimesi
tefsîr ilminde, kâfirler demekdir. Fıkh ilminde, başkasının hakkına saldıran
kimselere denir. Tesavvufda ise, ayrı ma’nâsı vardır. O hâlde, bir ilme âid bir kitâbı
okuyup anlıyabilmek için, önce kelimelerin bu ilmdeki husûsî ma’nâlarını bilmek
lâzımdır. İşte, birkaç sene Mısrda, Bağdâdda bulunup da argo lisânı arabca
öğrenenlerin ve eline bir ceb lügati alıp da, Kur’ân-ı kerîmi ve hadîs-i şerîfleri tercemeye
kalkışan yeni din âlimlerinin(!), para kazanmak için yapdıkları terceme ve
tefsîrler, bozuk ve zararlı olmakdadır. Bir tesavvuf âliminin huzûrunda, senelerce
dirsek çürütüp, emek verip, pişmeden, olgunlaşmadan, (Mesnevî) okutan, tesavvuf
kitâbları tercemesine kalkışan tarîkatcıların sözleri ve yazıları da, yanlış ve
çok zararlı olur].
Kazâ ve kader. Halâl rızk, harâm rızk. Allahü teâlânın ilminin sonsuz olması ne
demekdir? Halâl, harâm, Allahü teâlânın rahmeti nedir? Adâlet ve zulm; Allahü
teâlânın adâleti. Akl nedir? Aklın kısmları, akl-ı selîm, akl-ı sakîm, Rab nasıl olur?
Rabbin üzerine birşey lâzım mıdır? Rab, mahlûklara fâideli, uygun şeyleri yapmağa
mecbûr mudur?
Zevk yolu ile anlıyabilmek, bu bilgileri, uzun uzadıya açıklamakla, geniş anlatmakla
ve yazmakla olamaz. Anlayışların yüksek ve aşağı derecelerine göre, müşkillerini
çözene hüsn-i zan ederek, güvenerek uzun zemân birlikde bulunmaları ile
güzel, feyzli bir sûretde olur. Bu sûretde hiçbir delîle, isbâta, kelimelerin ma’nâlarını
bilmeğe hâcet kalmaz. İçinde zarûrî bir bilgi hâsıl olur. Yakîn ile, vicdân ile
inanır. Ulûm-i nakliyye ile, ya’nî âyet ile, hadîs ile ve ulûm-i akliyye ile isbâta lüzûm
kalmaz. Hattâ, isbât için gösterilen delîlleri, senedleri, maksaddan, gâyeden
uzak görür, yabancı bulur. Bu şartlar olmazsa, her delîl, her isbât noksân olur. Zekî
olanların zihnlerine gelen şübheler, yanlış düşünceler giderilemez. Hattâ artarak,
îmânı da sarsılır. İşte, yarım fen adamları hep böyledir.
İslâm ilmlerinden ikinci kısmı olan akl bilgilerinin, ya’nî tecribî ilmlerin iyi öğrenilmesi,
ince ve derin din bilgilerinin kolay ve açık anlaşılmasına yardım eder.
Akl yolu ile anlamağa gelince, bunun için, önce ulûm-i akliyyeyi, ya’nî akla dayanan
bilgileri öğrenmek lâzımdır. Bu bilgiler nelerdir, kaça ayrılır? İ’tikâd
mes’elelerine bağlılığı olanlar hangileridir. Bağlı olmıyanları, uymıyanları hangileridir?
Tecribî fizik, riyâzî fizik, ilâhî fizik ilmleri nelerdir? Riyâzî fizik öğrenmek,
din bilgilerini kuvvetlendirir. Din bilgilerini sarsmaz. Astronomi [ilm-i heyet], aritmetik
[hesâb] ve geometri [hendese], dîne yardımcı bilgilerdir. Tecribî fizikdeki,
(Tecribe ve isbât edilenlere uymıyan) birkaç yanlış teori [nazariyye] ve hipotez [faraziyye]den
başka, hepsi dîne uymakda, îmânı kuvvetlendirmekdedir. İlâhî fizik
[metafizik] bilgilerinden, çürük, bozuk olanları dîne uymaz. Bu ilmler öğrenilin-
– 402 –