Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

si şart edilirse fâiz olur. Sonradan verilen izn ile, alacaklının rehni kullanması câiz
olur.
3 — Bey’ ve şirâda fâiz: Hanefî ve Hanbelî mezheblerine göre, bir satışda fâiz
bulunması demek, aşağıda bildirilen iki şeyin veyâ birinin mebî’ ile semende ortak
olarak bulunması demekdir. Şâfi’î ve Mâlikî mezheblerinde, bu iki şart ile berâber,
altın veyâ gümüş yâhud gıdâ maddeleri olmaları da lâzımdır.
1 — Kadr, ya’nî vezn veyâ hacm ile ölçülmeleri,
2 — Bir cinsden olmaları.
Fâiz bulunan satış veresiye yapılamaz. Dâimâ peşin olması lâzımdır. Satışın peşin
olması için, mebî’in de, semenin de te’ayyün etmeleri lâzımdır.
Buğday, arpa, hurma ve tuzun, her zemân ve heryerde, hacm ile ölçülmeleri, altın
ve gümüşün de dartı ile ölçülmesi emr olundu. Bu altı maddeden başka şeylerin,
nasıl ölçüldükleri, âdete göre anlaşılır. 4. cü maddeye bakınız!
Bir satışda, fâiz şartının ikisi de bulunmazsa, bu satışda fâiz bulunmaz. Ya’nî birinin
peşin fazla olması veyâ veresiye olması, fâiz olmaz. Meselâ, on metre pazeni,
onbeş metre basmaya peşin ve veresiye satmak câizdir.
Bu şartların ikisi de bulunursa, yalnız eşid mikdârda peşin satmak câiz olup, farklı
mikdârda peşin ve aynı mikdârda olsa bile, birisini veresiye olarak satmak fâiz
olur. Zâten, fazlası peşin harâm olan satışlar, veresiye, eşid mikdârda olsa bile, dâimâ
harâm olur. Veresiye başkadır. Peşin pazarlık edip, semeni sonra te’cîl etmek
başkadır. Bir teneke buğdayı bir teneke buğdaya peşin satışda, söz keserken ölçmek
lâzımdır. Sonradan ölçülürse, eşid bulunsa bile câiz olmaz. Bir kile buğdayı,
bir kile buğdaya veresiye veyâ bir kileden az veyâ fazla buğdaya peşin satmak fâiz
olur. Ya’nî câiz değildir, harâmdır. Kadr ve cinsleri ortak bulunan iki malın eşid
mikdârda peşin satışının câiz olması için, sıfatlarının başka olması lâzımdır. Para
bozdurmak, bunun için, câiz olmakdadır. Sıfatları da aynı olursa, satışdan fâide olmıyacağı
için bey’ sahîh olmaz.
İki şartdan birisi bulunup, birisi bulunmazsa, farklı mikdârda peşin câiz olup,
eşid mikdârda olsalar da, veresiye satmak yine fâiz olur. Bir kile buğdayı, iki kile
arpaya veyâ beş yumurtayı altı yumurtaya peşin satmak [ve peşin kâğıd para bozmak]
câiz olur. Fekat beş metre basmayı, beş metre basmaya ve bir kamyonu, başka
bir kamyona veresiye satmak fâiz olur. Burada, yalnız, altın veyâ gümüş karşılığında
dartarak ölçülen başka cinsleri veresiye satın almağa izn verilmişdir.
Bunun için, para ile yapılan mal satışlarında fâiz yokdur. Kâğıd para karşılığında
yapılan mal satışlarında da, hiç fâiz yokdur.
Ağırlık ile ölçülen şeylerin her ikisi de bir habbe, ya’nî bir arpa ağırlığından az
ise, hacm ile ölçülenlerin her ikisi de yarım sâ’dan az ise, bunlar ölçüye gelmez, ya’nî
birinci şart yok kabûl edilmişdir. Bunun için, bir avuc buğdayı, iki avuc buğdaya
ve bir felsi iki veyâ dahâ çok felse, peşin satmak câiz olur. Çünki, iki avuç içi, yarım
sâ’dan azdır ve üç felsin ağırlığı, bir habbeden azdır. İki santigram altını,
dört santigram altına peşin satmak fâiz olmaz. Bunları veresiye satmak fâiz olur.
Bir kırât-ı şer’î, beş arpa olduğundan, bir habbe, beş santigramdır.
Altını, gümüşü yarıdan fazla olan alaşımlar, sâf altın ve sâf gümüş gibidirler. Satışda
ve ödünc vermekde bunların ağırlıklarına bakılır. Altını, gümüşü, yarıdan az
olan alaşımlar, urûz gibidir. İçindeki hâlisin ağırlığından fazla hâlis ile ve kendi cinsinden,
fazlası ile peşin satılabilirler. Çünki altının fazlası, karşılık maldaki başka
ma’denin karşılığı olur. Böyle paralar ve fülûs denilen metal paralar, âdete göre,
ağırlıkla da, aded ile de ölçülmekdedir. Fekat, altının ve gümüşün, dâimâ, ya’nî karışımdaki
mikdârı az olsa da, kabz edilmeleri lâzımdır. Semen, ya’nî geçer akça olmadıkları
zemân, ta’yîn edilince, te’ayyün ederler.
Bir satışın peşin olması demek, pazarlık yerinden ayrılmadan önce, iki malın da
– 854 –