Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

si lâzım olur.
Yaralı kimse, beni filânca yaralamadı dese, sonra ölse, vârisleri, filâncaya karşı
da’vâ açamaz.
Yaralı veyâ velîler, yaralayanı afv etseler, sonra yaralı ölse, afv câiz olur.
Birisine zehr verse o da bilmiyerek içse ve ölse, zehri verene kısâs ve diyet lâzım
olmaz. Yalnız, habs ve ta’zîr olunur. İmâm-ı a’zama göre “rahmetullahi teâlâ
aleyh”, yaralamıyan şeyle öldürmek, amden sayılmaz. Zor ile içirirse, kaved lâzım
olur denildi. Fetvâ, kısâs lâzım olmaz, âkılesi üzerine diyet lâzım olur şeklindedir.
Kürekle vursa, demir kısmı yaralayıp öldürse kaved lâzım olur. Yaralamadan
öldürse veyâ ağaç kısmı yaralayıp öldürse şebeh-i amd olur. Boğazını sıkarak veyâ
suya atarak boğsa, İmâm-ı a’zama göre şebeh-i amd olur. Boğmağı âdet ederse
katl edilir. Mahkemeye düşdükden sonra tevbesi kabûl olmaz. Bir odada habs
edip açlıkdan ölse, birşey lâzım olmaz. Fetvâ böyledir. İki imâma göre hepsinde
diyet lâzım olur. Toprağa gömerek öldürse, âkılesi üzerine diyet lâzım olur.
Bir adamı yırtıcı hayvânın önüne atsa veyâ yılanların, akreblerin arasına koysa
ve o adam ölse, kaved ve diyet lâzım olmaz. Döğer, ölünciye kadar habs ederse,
diyet de lâzım olur denildi. Çocuğa bunları yapsa veyâ güneşe, soğuğa bıraksa,
âkılesi üzerine diyet lâzım olur.
Ölüm hâlinde olanı öldürene kaved lâzım olur.
Müslimânlara ve zimmîlere kılınc çeken kimsenin katli vâcib olur. Bunu öldürene
birşey lâzım gelmez. Kılıncı kınına sokdukdan sonra öldürülmez.
Bir kimseye, gece veyâ gündüz, her nerede olursa olsun, kılınc, silâh çekeni veyâ
gece şehrde ve gündüz şehr dışında sopa ile tehdîd edeni öldürene de birşey lâzım
gelmez. Deli veyâ çocuk silâh çekerse, bunu öldürene diyet vâcib olur. Saldıran
hayvânı öldüren, kıymetini verir. Çocuk ve delinin amd ile öldürmesi, hatâ kabûl
edilir. Âkılesi veyâ kendi diyet verir. Keffâret lâzım gelmez. Vâris olamazlar.
Gece eve hırsız gelse, çaldığı malı götürse, ev sâhibi bağırınca bırakmazsa, arkasından
gidip öldürse, birşey lâzım gelmez. Eve giren veyâ kapıyı, pencereyi zorlıyan
hırsızı görse, bağırır. Kaçmazsa, öldürmesi câiz olur, kısâs lâzım olmaz.
Bir kimseye, beni öldür dese, o da metal âletlerle öldürse, kâtilin malından diyet
lâzım olur. Başka şeyle öldürse, âkılesi diyet verir. Kardeşimi, oğlumu, babamı
öldür deyince de böyledir.
Bir kimseye, elimi veyâ ayağımı kes denilse, o da kesse ve ölse, birşey lâzım gelmez.
Çünki, el, ayak mal gibidir ve bunlar için emr, sahîh olur.
Velînin kâtili afv etmesi, mal ile sulh yapmakdan dahâ iyidir. Mal ile uyuşmak
da, kısâsdan dahâ iyidir. Kaved ve diyet, vârisin hakkıdır. Velî afv edince, kâtil dünyâda
kavedden ve diyetden kurtulur. Yaralının afvı da böyledir.
Kavede râzı olmadıkca, kâtilin tevbesi kabûl olmaz. Kısâs yapılmakla, velîlerin
hakkından kurtulur. Maktûl, kıyâmetde hakkını ister.
Kısâs hudûddan dokuz yerde ayrılmakdadır:
1 — Hâkim kendi ilmi ile kısâs yapabilir. Hâlbuki, şâhidsiz had cezâsı veremez.
2 — Kısâs yapmak hakkı vârislere geçer. Had hakkı, vârislere geçmez.
3 — Kısâs afv olunabilir. Had afv olunmaz.
4 — Katl şâhidliği, zemân geçmekle kıymetden düşmez. Kazfdan başka hadlerin
şâhidliği, bir ay sonra kabûl olmaz. İçki haddinde ise, ağzından koku gidince
kabûl olmaz.
5 — Kısâs şâhidliği, dilsizin işâreti veyâ yazısı ile kabûl olur. Had için kabûl olmaz.
6 — Kısâs için şefâ’at câizdir. Had suçu mahkemeye düşdükden sonra, şefâ’at
kabûl olunmaz. Dahâ önce şefâ’at etmek câiz olur. Hadden başka günâhlarda, ıs-
– 894 –